Stogodišnjica Ustava iz 1923. godine
Pobeda Antante u Prvom svetskom ratu, koalicije kojoj je Rumunija pristupila 1916. godine, dovela je do ujedinjenja teritorija koje su naseljavali Rumuni iz carske Rusije i Austrougarske sa Kraljevinom Rumunijom. U martu 1918. godine Basarabija ili istočna Moldavija između Pruta i Dnjestra pripojena Rusiji 1812. godine ujedinila se sa Rumunijom, a u novembru i decembru Banat, Bukovina i Transilvanija su se ujedinile sa Rumunijom. Tako formirana Kraljevina Velika Rumunija bila je nova konstrukcija i mnogo raznovrsnija od onoga što je ranije bilo.
Ştefan Stoica, 05.06.2023, 15:03
Pobeda Antante u Prvom svetskom ratu, koalicije kojoj je Rumunija pristupila 1916. godine, dovela je do ujedinjenja teritorija koje su naseljavali Rumuni iz carske Rusije i Austrougarske sa Kraljevinom Rumunijom. U martu 1918. godine Basarabija ili istočna Moldavija između Pruta i Dnjestra pripojena Rusiji 1812. godine ujedinila se sa Rumunijom, a u novembru i decembru Banat, Bukovina i Transilvanija su se ujedinile sa Rumunijom. Tako formirana Kraljevina Velika Rumunija bila je nova konstrukcija i mnogo raznovrsnija od onoga što je ranije bilo.
Od 1866. godine, dolaskom na tron Karola de Hoencolern-Zigmaringena i donošenjem prvog osnivačkog akta rumunske države, počinje 125-godišnja ustavna istorija Rumunije. Postojalo je čak sedam ustava, od kojih je svaki izraz različitog tipa političkog režima. Ustav iz 1866. godine bio je osnivački ustav, onaj iz 1923. godine ustac ujedinjenja, a onaj iz 1938. godine ustac režima lične vlasti kralja Karola II. Naredna tri ustava bila su iz komunističkog režima, ustavi iz 1948, 1952. i 1965. godine. Poslednji ustav koje je i danas na snazi Rumuni su izglasali 1991. godine i vratili su vrednosti demokratije nakon rušenja komunističkog režima 1989. godine.
Ustav iz 1923. godine, objavljen 29. marta 1923. u Službenom listu, predstavljao je najviši oblik rumunskog ustavnog prava. Njegova stogodišnjica vraća u kolektivno sećanje najveću demokratsku rumunsku državu, stvorenu na kraju Prvog svetskog rata, za koju se žrtvovalo oko 500.000 Rumuna predvođenih svojim suverenima, kraljem Ferdinandom i kraljicom Marijom. Rumunska akademija i italijanska ambasada u Bukureštu zajedno su proslavili 100 godina od tada. Predsednik Rumunske akademije, istoričar Joan-Aurel Pop, kroz zapažanja o istoriji prava iz 19. veka, kroz koje su postavljeni temelji buduće rumunske države, ukazao je na glavne momente ustavne istorije Rumunije: Rumunija je već imala ustav iz 1866. godine, ali to, po opštem mišljenju tog vremena, više nije odgovaralo stvarnosti posle 1918. godine. A o ovom dokumentu koji se zove ustav, u Rumuniji su izdate presude koje su postale predrasude. Neki su tvrdili da su Rumuni stigli veoma kasno da imaju ustav. U stvari, Rumuni su imali ustav u pravo vreme, zajedno sa većinom modernih evropskih država. Italija je imala svoj ustav 1861. godine, prilikom ujedinjenja, preuzimajući ustav iz 1848. godine, nakon revolucije u Palermu“.
Ustavna predistorija Rumunije iz 19. veka je fascinantna po tome što posmatra kako stari običaji nestaju, a druge moderne vrednosti zauzimaju njihovo mesto. Jedna je bila važnost narodnog glasanja. Joan-Aurel Pop: Kao što se uči u školi, Ustav je osnovni zakon država. Dodao bih modernih državama, u srednjem veku nije bilo ustava, koliko god bi neki želeli da stvari gurnu u prošlost. Na rumunskom prostoru, Organski propisi iz 1831-1832 za Vlašku i Moldaviju ili Leopoldinska diploma iz 1691. godine za Transilvaniju nametnuti su pod stranom vlašću i imaju samo ustavnu vrednost, nisu demokratski izrazi poslanika rumunskog naroda. Ustav iz 1866. godine bio je prvi pravi ustav napravljen po naprednom evropskom modelu, belgijskom, i prilagođen rumunskoj stvarnosti u državi koja je tek postala ustavna monarhija“.
19. vek se zapravo završio dvadesetih godina prošlog veka, nakon velike svetske depresije 1914-1918. Sve se ponovo menjalo, a nove okolnosti nastanka Velike Rumunije dovele su do rađanja novog Ustava. Rumunija je 1918. godine udvostručila broj stanovnika i povećala teritoriju, da budem optimističan, ne dva puta, već skoro tri puta. Stoga se ukazala potreba za ujedinjenjem i standardizacijom, pre svega zakonodavnom. A to je mogao samo Ustav. Naš ustav iz 1923. godine, usvojen u Parlamentu, bio je demokratski na nivou tadašnje demokratije, a dodao bih i na nivou demokratije u državama jugoistočne Evrope. Dokumentom je Rumunija proglašena nacionalnom, unitarnom, nedeljivom državom sa neotuđivom teritorijom. Dobio je nadimak Ustav ujedinjenja“ i nije imao dugu sudbinu“.
Nažalost, Ustav iz 1923. godine postao je žrtva i zločinačkih totalitarnih režima, fašizma i komunizma. Godine 1938. godine propao je pod udarima fašističkih ideja, a 1948. godine jedva obnovljen, biće ukinut od strane komunističkog partijskog režima. Joan-Aurel Pop: Posle ni dve decenije delovanja, 1938. godine, Rumunija je imala drugi ustav. Zatim, posle Drugog svetskog rata, ponovo je ozvaničen ustav iz 1923. godine i funkcionisao je do zvaničnog uspostavljanja komunističkog režima 1947. godine. Usledile su četiri decenije komunističkog režima, a sadašnji ustav Rumunije usvojen posle 1989. godine, a svoje promene umnogome duguje sadržaju starog ustava iz 1923. godine. To je bio dokument koji je sastavljen posle dugog razmatranja, simbolizovao je ustav sa unutrašnje zakonodavne tačke gledišta ujedinjene Rumunije i pokazao svoju trajnost“.
Ustav iz 1923. godine ponovo se pojavio 1989. godine kao dokument koji je ponovo utemeljio demokratiju. A njegova stogodišnjica danas pokazuje da ostaje u nasleđu rumunske pravne misli kao referentno delo.
