Verski pluralizam u medjuratnoj Rumuniji (22.03.2021)
Rumunija posle 1918. bila je bila druga zemlja, veoma različita od one osnovane 1859. godine ujedinjenjem Moldavije sa Vlaškom. Posle ujedinjenja sa teritorijama iz susednih Ruskog i Austrougarskog carstva, nova Rumunska kraljevina postala je geopolitički i kulturni raznovrsnija zemlja, sa više manjina, sa novim ambicijama i izazovima. Verske manjine uživale su jednaka prava i njihovo ponašanje bilo je povezano sa ponašanjem većine. U stvari, većina i manjine su uvek funkcionisale zajedno, a njihovo razdvajanje je samo predmet istorijskih naučnih istraživanja. O Velikoj Rumuniji se mnogo pisalo u poslednje tri decenije, a najbrojniji su tomovi političke i diplomatske istorije. Knjiga istoričara Rolanda Klarka, profesora Univerziteta u Liverpulu, Sektarizam i obnova u Rumuniji dvadesetih godina prošlog veka. Granice pravoslavlja i izgradnja nacije“ (Sectarism and renewal in 1920s Romania. The Limits of Orthodoxy and Nation-Building), posvećuje posebnu pažnju promenama koje je verski pluralizam izazvao u Rumuniji posle Prvog svetskog rata. Zakonske i institucionalne promene učinile su da se u Rumuniji razvijaju demokratija i gradjanski duh. Klark je identifikovao tri glasa u verskom pluralizmu: pravoslavni, katolički i neoprotestantski, koji govore tri priče na koje treba gledati kao na jednu: Sve tri priče zavise jedna od druge i komešaju se. Ne može se govoriti o osnivanju pravoslavne partrijaršije, a da se ne govori o katolicima i neoprotestantima. Neoprotestantski pokret dobio je snažan podsticaj od promena koje su započele u pravoslavnoj crkvi, od pravoslavnih teologa, čak i od episkopa, i od samog patrijarha koji je usmerio pravoslavnu crkvu na učešće laika. To je dovelo do pojavljivanja drugih pokreta poput Gnezda belih roda i Božjie vojske. Promenjeni su takodje kalendar od kojeg je krenuo stilski pokret i učešće Besarabije u inokentijevom pokretu. To je u stvari jedna priča u kojoj su svi povezani i ne mogu da se odvoje “.
Steliu Lambru, 22.03.2021, 11:40
Dvadesetih godina prošlog veka bile su godine obnove nakon Velikog rata i zamah se ispoljavao i kroz verska zvanja. Medjutim, Roland Klark veruje da se u posmatranju novog verskog duha vremena ne može zanemariti širenje političkih prava i integracija novih provincija u rumunsku državu: Činjenica da se pojavila Velika Rumunija ima puno značaja. Pojava Velike Rumunije pretpostavljala je demokratiju i pravo glasa za sve muškarce. To je takodje značilo učešće običnih ljudi u državnoj politici i da je ujedinjenje Transilvanije, Bukovine, Banata i drugih provincija stvoreno u novoj Crkvi, odnosno osnovana je nacionalna crkva u rangu patrijarhata. Kako se moglo upravljati Crkvom u Transilvaniji koja je imala mnogo laika uključenih u vodjstvo Crkve, ali i onom u Besarabiji zbog ruske revolucije? I oni su takodje dobili pravo na vodjstvo. Kada je došao u Rumuniju, budući patrijarh Miron Kristea želeo je da u svoje ruke i ruke Bukurešta stavi rukovodstvo Crkve. Ali vrlo uticajni mitropoliti Transilvanije i Besarabije usprotivili su se tome. Bila je to igra moći u kojoj su morali da dokažu moć i prisustvo sopstvene Crkve “.
Verski pluralizam je takodje značio prisustvo crkvenih pokreta i evangeličkih crkava sa Zapada, osim Katoličke crkve u Rumuniji. Većinska pravoslavna crkva nije ih dobro primila, jer su bile u kompeticiji. Ali pravni okvir koji je osigurao jednako pravo na ispoljavanje verskih uverenja bio je izuzetno važan i njihovo prisustvo značilo je uzajamni uticaj. Roland Klark piše sledeće: Neoprotestantska crkva je brzo rasla nakon 1918. godine zahvaljujući svojoj vezi sa zapadnim svetom, što je zabrinulo pravoslavnu crkvu. Sve ono o čemu je pravoslavna crkva javno govorila u bilo kojim novinama i u bilo kojoj knjizi bilo je pod opsadom neoprotestanata. Ali ona je smatrala da je problem unutrašnji, da oni sami nisu dovoljno hrišćani, da njihova sopstvena Crkva nije dovoljno živa i da Crkvu treba promeniti kako bi se zaštitila od neoprotestantizma “.
Uticaj koji je verski pluralizam imao na pravoslavnu većinu pokazao je da čak i najkonzervativnije strukture, poput onih u pravoslavnoj crkvi, mogu biti reformisane, tvrdi Roland Klark: Pravoslavna crkva se promenila na radikalan način, kao i pravoslavno hrišćanstvo 1920-ih. Ideja održavanja propovedi svake nedelje, ideja da obični ljudi treba da čitaju Bibliju, da se ponašaju pristojno, da prestanu da psuju, da idu u crkvu svake nedelje, sve je postalo normalno početkom 20. veka i posle Prvog svetskog rata. Zahvaljujući povećanju nivoa pismenosti, mnogo više ljudi je moglo čitati, a religija je postala zanimljivija. Pojavili su se verski pokreti obnove koji su započeli odozdo, ali imali su podršku odzgo i krenuli odozdo od ljudi poput pisaca i prevodilaca (Tudor Popesku, Dumitru Kornilesku, Iosif Trifa). Ovi nisu bili pokreti sa Zapada ili koje su osnovali stranci, već su iz rumunske duše, od običnih ljudi “.
Verski pluralizam u Rumuniji dvadesetih godina prošlog veka značio je otvaranje društva prema novim idejama nakon Prvog svetskog rata. Bila je to kombinacija novih trendova, starih težnji, reformi i integracije. Mnogi ciljevi su postignuti, mnogi su ostali neostvareni, a frustracije će eksplodirati u radikalizmu naredne decenije.
