Stogodišnjica Rumunskog šahovskog saveza

Smatran „sportom uma“ zbog svog visokog stepena složenosti, predviđanja protivnikove strategije, brzine donošenja odluka i intenzivnog korišćenja pamćenja, šah je privukao i privlačiće mnoge.

Marija Nenadić-Zurka и Steliu Lambru, 27.01.2025, 16:09

Smatran „sportom uma“ zbog svog visokog stepena složenosti, predviđanja protivnikove strategije, brzine donošenja odluka i intenzivnog korišćenja pamćenja, šah je privukao i privlačiće mnoge. Šah se posmatra kao minijaturna vojna konfrontacija i koristi se kao metafora u opisivanju složene situacije u kojoj se dve strane bore. U 19. veku najbolji igrači Evrope sastajali su se u kafićima gde su igrali bez vremenskog ograničenja za igru ili potez, ali su igrali na ulog.

U Parizu je postojala poznata kafana Cafe de la Regence, a u Sankt Peterburgu je bila kafana Dominique, sa salama za bilijar, dame i za šah. Konkurirao je kafeu Reiter, koji se nalazio na maloj udaljenosti, a u Moskvi je bio poznat kafić Pekin na Pozorišnom trgu. Najbolji igrači jedne poznate kafane mogli bi se smatrati profesionalnim šahistima. Tada nije bilo klubova, a igre šaha su se obično igrale u kafićima, ponekad i za novac.

Istorija „sporta uma“ u Rumuniji proslavila je, početkom 2025. godine, stogodišnjicu Rumunskog šahovskog saveza. Ali bavljenje sportom na rumunskom prostoru postojalo je i ranije. Iako deo otomanskog prostora nekoliko vekova, gde bavljenje šahom datira još iz srednjeg veka, u rumunske kneževine šah je donet iz Francuske otprilike u vreme revolucije 1848. godine. Štefan Baču je šahista i istoričar ovog sporta a od njega smo saznali pojedinosti o istoriji šaha u Rumuniji.

„Šah se igrao i u kafanama u rumunskom prostoru, sa strastvenim igračima uključujući slavne ličnosti iz tog doba. Rumun rođen u blizini Černaucija, Đorđe Marku ili Georg Marko, objavio je u specijalizovanom časopisu Viener Schachzeitung utakmicu koju je igrao protiv svog brata Mihaja u kafeu Evropa u Černauciju. A u bukureštanskim kafićima šah se igrao sa strašću. Manolake Kostake Epureanu, predsednik Saveta ministara krajem 19. veka, očekivao se na sednici vlade, ali je umesto toga, igrao šah u kafiću, a incident je u skeču prikazao I.L. Karađale. U kafanama su osnovani i prvi šahovski klubovi. Tako je 1875. godine violinista austrijskog porekla Ludovik Vist, profesor na bukureštanskom konzervatorijumu, organizovao prvi šahovski salon u Bukureštu, u kafeu Konkordija u ulici Smardan, u starom centru Bukurešta. Godine 1892. osnovan je prvi šahovski klub u Bukureštu, u kafeu Kuebler. Žene nisu imale pristup kafeima, ali su spretni ljudi imali rešenja. Tako je industrijalac Bazil Asan u svojoj kući u Bukureštu postavio sobu za šah u kojoj je mogao da igra sa svoje tri ćerke“.

Među osnivačima ovog kluba bio je Herkul Anton Guđu, koji je studirao pravo u Parizu početkom 1880-ih i osvojio nekoliko jakih turnira u francuskoj prestonici. U osnivanju Rumunskog šahovskog saveza odlučujuće će učestvovati njegov sin Jon Guđu, član Bukureštanskog šahovskog kružoka. U leto 1924. Jon Guđu, Đorđe Davidesku i Leon Leventon igrali su timski šahovski turnir u Parizu, tokom Letnjih olimpijskih igara. Dana 20. jula 1924. godine, posle finalne runde turnira, 15 delegata je potpisalo osnivački akt Međunarodne šahovske federacije, „Federation Internationale des Echecs“ (FIDE), među kojima je jedan od potpisnika bio Rumun Jon Guđu. Po povratku iz Pariza, mladi Jon Guđu je putovao širom zemlje da bi razgovarao sa predstavnicima šahovskih kružoka u Velikoj Rumuniji o osnivanju nacionalnog saveza. Štefan Baču prepričava ono što je usledilo:

„4 januara 1925. godine predstavnici 26 šahovskih kružoka formirali su Privremeni komitet Rumunskog šahovskog saveza. Za predsednika ovog komiteta izabran je Adam Hencesku, poznata ličnost tog doba, koji je bio i predsednik Bukureštanskog šahovskog kružoka. Rođen u Transilvaniji, 21-godišnji Adam Hencju je prešao planine da bi se borio u ratu za nezavisnost 1877. Nakon rata, promenio je prezime iz Hencju u Hencesku i nastanio se u Bukureštu gde je diplomirao na Univerzitetu, stekavši diplomu farmacije. Bio je promoter ujedinjenja Transilvanije sa Kraljevinom Rumunijom, borio se kao dobrovoljac u Prvom svetskom ratu. Nažalost, Adam Hencesku je umro pre nego što je Rumunski šahovski savez zaista osnovan. Među članovima Inicijativnog odbora bio je i Aleksandru Tiroler iz Temišvara, koji je 1926. osvojio prvu titulu državnog prvaka u istoriji rumunskog šaha. Od dobrih igrača tog perioda možemo pomenuti i Nikolaja Brodija iz Kluža i Janoša Baloga iz Mjerkure Čuka, koji je ostao u istoriji šaha sa odbranom koja nosi njegovo ime. U Inicijativnom odboru su bili i univerzitetski profesori, pravnici, političari“.

Godine 1925. osnovani su šahovski kružoci u gradovima, srednjim školama i univerzitetima Velike Rumunije, od toga 9 u Bukureštu. Osnivački akt Rumunskog šahovskog saveza ozvaničen je u Bukureštu, 14. marta 1926. godine, povodom prvog kongresa Rumunskog šahovskog saveza. Ekonomska kriza 1929-1933. godine uticala je i na šahovski pokret u Rumuniji, a 1932. i 1933. godine više nije organizovano nacionalno pojedinačno prvenstvo za muškarce. A rumunski tim, posle stalnog prisustva na prvim izdanjima šahovskih olimpijada, nije učestvovao u izdanjima 1937. i 1939. godine.