Stogodišnjica Rumunske pravoslavne patrijaršije

Rumunska pravoslavna crkva 2025. godine obeležava dve prekretnice u svojoj istoriji. Prva je 140. godišnjica autokefalnosti, iz 1885. godine, a druga je stogodišnjica Patrijaršije, iz 1925.

Marija Nenadić-Zurka и Steliu Lambru, 17.02.2025, 15:12

Rumunska pravoslavna crkva 2025. godine obeležava dve prekretnice u svojoj istoriji. Prva je 140. godišnjica autokefalnosti, iz 1885. godine, a druga je stogodišnjica Patrijaršije, iz 1925. Da bismo detaljnije objasnili simbolički značaj druge godišnjice, stogodišnjice, razgovarali smo sa istoričarem Dragošom Ursuom iz Nacionalnog muzeja Ujedinjenja u Alba Iuli.

„Posle ujedinjenja Besarabije, Bukovine i Transilvanije 1918. godine, našli smo se u drugačijem crkvenom registru u kome je najrelevantnija bila Rumunska pravoslavna crkva, Rumunsko pravoslavlje. Barem je tako bilo u kvantitativnom smislu i to ne samo u to vreme, jer znamo da je u Sovjetskoj Rusiji bio pun proces represije nad Crkvom, Ruska Crkva je bila kvazi-ukinuta. Tako je rumunsko pravoslavlje tada bilo najjače i postavljalo se pre svega pitanje crkvenog ujedinjenja. U vreme 1918. godine, nakon formiranja Velike Rumunije, imali smo četiri različite crkvene tradicije: Kraljevsku, Transilvansku mitropoliju, Bukovinsku mitropoliju, koja je pripadala austrijskoj strani austrougarskog dualizma, i Besarabsku mitropoliju, koja je više od 100 godina bila predmet rusifikacije. Nekako su sve četiri ove tradicije morale biti spojene. Bio je to proces koji je uspešno tekao šest godina, a završio se 1925. godine. Uporedo sa crkvenim ujedinjenjima, nametnulo se i pitanje proglašenja Rumunske patrijaršije, crkve takve veličine, sa više od 15 miliona vernika, koja je u to vreme bila, rekao bih očigledno i s obzirom na naš lokalpatriotizam, najživlja pravoslavna crkva. Vaseljenska patrijaršija je bila pod pritiskom Turaka, iz nove turske republike, a Ruska crkva je bila pod pritiskom sovjetske države. Dakle, rumunsko pravoslavlje je bilo najjače i zaslužilo je ovaj status Patrijaršije“.

Na kraju, 1925. godina je bila godina završetka procesa koji je simbolično, politički i administrativno posvetio novi entitet, Veliku Rumuniju. Dragoš Ursu.

„Godina počinje sastankom Sinoda 4. februara 1925. godine kada se, na predlog mitropolita bukovinskog Nektarija, usvaja Odluka o njenom uzdizanju na rang Patrijaršije. Zatim prolazi kroz Senat i odobrava ga parlament. U leto i jesen 1925. godine, u avgustu i septembru, Vaseljenska patrijaršija je izdala tomos, odnosno zakon o priznanju, sa svoje tačke gledišta, Crkve koja je do tada štitila Rumunsku pravoslavnu crkvu. A 1. novembra 1925. godine održana je simbolična ceremonija ustoličenja mitropolita primasa Mirona Kriste za rumunskog patrijarha. U onome što mi nazivamo uzdizanjem na rang Patrijaršije, ovaj proces obuhvata dva elementa: s jedne strane, crkveno ujedinjenje četiri pravoslavne institucionalne tradicije nakon političkih ujedinjenja Besarabije, Bukovine i Transilvanije sa Kraljevinom Rumunijom, a sa druge strane, na ovom implicitnijem nivou čitave Evrope i globalnog pravoslavlja kroz uzdizanje na rang Patrijaršije“.

Pitali smo Dragoša Ursua kako se mogu sumirati dosadašnje zasluge šestorice rumunskih pravoslavnih patrijarha?

„Ako ukratko, u jednoj rečenici, osvrnemo se na patrijarhe, možemo reći da je Miron Kristea bio patrijarh ujedinjenja i prvi patrijarh pravoslavne crkve koji je postavio temelje institucionalnom i teološko-obrazovnom razvoju Crkve. Nikodim Munteanu, drugi patrijarh, je patrijarh rata i diktatura. Njegov devetogodišnji patrijarhat, između 1939-1948, imao je ovu nesreću. Poklopio je sve diktature, diktature Karola II, legionara, Antoneskua, rata i komunizma. Imamo kontroverznu figuru Justinijana Marine, s jedne strane viđenog kao Crveni patrijarh koji je sarađivao sa komunističkim režimom, sa druge strane, iz crkvene perspektive viđen kao onaj koji je uspeo da spase Crkvu u smislu institucionalne konsolidacije, da se suoči sa pritiskom komunističkog režima. Zatim, imamo Patrijarha Justina sa kratkom Patrijaršijom, takođe od 9 godina, u kojoj je imao prilično bogoslovsko-kulturne inicijative, pokrećući projekte vezane za bogoslovlje Crkve. Ali imao je i nesreću pritiska Čaušeskuovog režima, početka sistematizacije Bukurešta i rušenja crkava. I onda imamo figuru patrijarha Teoktista, takođe u ambivalentnom svetlu, u ambivalentnoj poziciji: s jedne strane, on svoje ime vezuje za kraj komunizma i približavanje Čaušeskuovom režimu, ali je, istovremeno, bio i patrijarh tranzicije, evropskih integracija. Ako razmislimo, on je bio patrijarh tokom kojeg je papa Jovan Pavle Drugi došao u Rumuniju, te simbolične posete 1999. godine, prve posete pape jednoj pretežno pravoslavnoj zemlji. Na kraju, ali ne i manje važno, imamo lik sadašnjeg patrijarha. Teško je oceniti nekoga ko je još živ, teže je istoričaru oceniti sadašnjost. Ali možemo videti lik Patrijarha Danila kao onoga koji podržava razvoj Crkve, posebno u dijaspori, Crkva je sledila Rumune u dijaspori. Njemu se može pripisati i razvoj Crkve u Besarabiji, posebno u aktuelnom kontekstu rata. Vidimo kako rumunsko pravoslavlje u Besarabiji jača, i to je dobar znak. Na kraju, on je patrijarh Narodne Saborne crkve, ovaj projekat koji je započeo, zamišljao Miron Kristea 1925. godine, od osnivanja Patrijaršije, i koji ima šansu da se ostvari pod sadašnjim patrijarhom“.

Istorija stogodišnjice Rumunske pravoslavne patrijaršije je ona iz 20. veka, kako su je ljudi doživljavali i istoričari istraživali. Predstoje svakako i drugi izazovi na koje će odgovore dati oni koji će se sa njima suočiti.