Staljin i Autonomna mađarska oblast

Dana 1. decembra 1918. godine, na kraju Prvog svetskog rata, glasanjem u Alba Juliji u Transilvaniji, teritorija Austrougarske naseljena pretežno Rumunima, ali sa velikim brojem mađarskog stanovništva, ušla je u sastav Kraljevine Rumunije. Rat između Kraljevine Rumunije i Ugarske Sovjetske Republike koji je usledio tokom 1919. godine, a završio se okupacijom Budimpešte od strane rumunske vojske, potvrdio je akt od 1. decembra. Trijanonskim sporazumom, potpisanim 4. juna 1920. godine, potvrđen je raspad Ugarske. Ugarska je izgubila dve trećine teritorije: Slovačku, Transilvaniju, Maramureš, Banat i Hrvatsku, a najveći deo ove teritorije je ušao u sastav Rumunije. U skladu sa obavezama datim velikim silama i politikom zaštite nacionalnih manjina koju sprovodi Liga Naroda, Rumunija im je obezbedila prava predviđena međunarodnim ugovorima.

Steliu Lambru, 06.06.2022, 14:15

Dana 1. decembra 1918. godine, na kraju Prvog svetskog rata, glasanjem u Alba Juliji u Transilvaniji, teritorija Austrougarske naseljena pretežno Rumunima, ali sa velikim brojem mađarskog stanovništva, ušla je u sastav Kraljevine Rumunije. Rat između Kraljevine Rumunije i Ugarske Sovjetske Republike koji je usledio tokom 1919. godine, a završio se okupacijom Budimpešte od strane rumunske vojske, potvrdio je akt od 1. decembra. Trijanonskim sporazumom, potpisanim 4. juna 1920. godine, potvrđen je raspad Ugarske. Ugarska je izgubila dve trećine teritorije: Slovačku, Transilvaniju, Maramureš, Banat i Hrvatsku, a najveći deo ove teritorije je ušao u sastav Rumunije. U skladu sa obavezama datim velikim silama i politikom zaštite nacionalnih manjina koju sprovodi Liga Naroda, Rumunija im je obezbedila prava predviđena međunarodnim ugovorima.

U međuratnom periodu, između 1918. i 1940. godine, rumunsko-mađarski bilateralni odnosi su bili gotovo smrznuti. Revizionizam koji je promovisala Mađarska kulminirao je 1940. godine kada su, nakon arbitraže u Beču 30. avgusta 1940. godine, Nemačka i Italija primorale Rumuniju da Mađarskoj ustupi severnu Transilvaniju, odnosno oko polovine teritorije pokrajine. Međutim, saveznici u Drugom svetskom ratu sa Nemačkom, Rumunija i Mađarska su posmatrale i budućnost svojih bilateralnih odnosa. Rumunija je 23. avgusta 1944. godine izašla iz saveza sa Nemačkom i pristupila koaliciji Ujedinjenih nacija, a glavni razlog je bio povratak severne Transilvanije, što pokazuju i diplomatski dokumenti. Stefano Botoni, profesor na Univerzitetu u Firenci, autor knjige Staljinovo nasleđe u Rumuniji. Autonomna mađarska oblast 1952-1960“, rekao je na javnoj konferenciji održanoj u Rumunskom Ateneumu u Bukureštu da je Staljin posredovao u rumunsko-mađarskom sporu oko severne Transilvanije: Staljin je imao ovu ideju još od 1944. godine, da između Rumunije i Mađarske ni jedna ne treba da prednjači. Obe države su se loše ponele. Odvijanje rata u obe zemlje je bilo pogrešno, u najmanju ruku, tokom konfrontacije sa Sovjetskim Savezom. Rumunija je imala veliku prednost jer je uspela da izađe iz rata i da promeni tabor. Situacija se objektivno promenila 23. avgusta. Nije reč o moralnoj zasluzi, već je zasluga političkog kapaciteta čitave vodeće rumunske političke i vojne klase, koja je razumela situaciju. Reč je o istim vojnim vođama koji su masakrirali na Istočnom frontu i koji su sada disciplinovano prihvatali novi kurs saveza sa Sovjetskim Savezom“.

Na Pariskom mirovnom ugovoru iz februara 1947. godine, Rumunija je imala bar jednu veliku prednost: prekinula je borbu protiv Sovjeta i pridružila im se u ofanzivi protiv nemačko-mađarske vojske. Oslobođena 25. oktobra 1944. godine od strane rumunske vojske, Severna Transilvanija je, međutim, ostala pod sovjetskom okupacijom. Rumunskim vlastima je bilo dozvoljeno da se vrate u to područje tek nakon što je kralj Mihaj podlegao sovjetskim ucenama i imenovao Petrua Grozu, bliskog saradnika Moskve, da formira novu vladu pod kontrolom komunista. Ali situacija nije bila ni približno jasnija. Nova rumunska diplomatija ulagala je velike napore kod Sovjetskog Saveza da se zalaže za povratak teritorije, u žestokoj konkurenciji sa mađarskom.

Na kraju Drugog svetskog rata, rumunsko-mađarska granica se vratila na ista obeležja koja su bila postavljena 1920. godine. Ali epopeja o severnoj Transilvaniji se nije završila. SSSR se složio sa argumentima Rumunije, ali je takođe želeo da pruži satisfakciju i mađarskim komunistima. Tako je u centru Rumunije nastala Autonomna mađarska oblast koju čine tri županije: Kovasna, Hargita i Mureš. Stefano Botoni je detaljno objasnio Staljinovu novu formulu za gašenje rumunsko-mađarskog sukoba: Staljin je od 1944-1945 razmišljao logikom velike sile i logikom bloka. Na primer, znao je da ako bi Mađarska bila prinuđena da prihvati 2-2,5 miliona ljudi iz susednih država, sa socijalne, političke i ekonomske tačke gledišta bi eksplodirala. A to bi imalo veoma negativan uticaj na Mađarsku Komunističku Partiju, koju je vodio Matjaš Rakoši. Mađari bi rekli da je nesposoban, da je za sve odgovoran, a to što je bio Jevrejin nije mu išlo u prilog. Zatim se postavilo pitanje da Rumunija ne bude nagrađena. Rumunija je morala dobiti Transilvaniju, jer je izgubila Basarabiju i Bukovinu. I dobila je Transilvaniju, ali ne potpuno. Ovde možemo videti začetak Autonomne mađarske oblasti. Mađarima je rečeno: možete ostati ovde, ali da se dobro ponašate. Nema više revizionizma, nema više Hortija, nema više arbitraže u Beču, nema više vanjske pomoći, era matične države koja vam pomaže je završena! Rumunima je rečeno: znamo kako ste se ponašali u oba svetska rata i nije bilo dobro. Niste ništa uradili za integraciju manjina. Štaviše. terali ste ih da žive kao građani drugog reda“.

Autonomna mađarska oblast je funkcionisala do 1956. godine, kada je antikomunistička revolucija u Mađarskoj dovela do gubitka podrške iz Moskve. Reformisana 1961. godine, Autonomna mađarska oblast je ukinuta 1968. godine administrativnom reformom Nikolaja Čaušeskua.