Eva Hajman(1931-1944)

Steliu Lambru, 15.01.2018, 16:00

Mlada Eva Hajman nazvana i Ane Frank Transilvanije ili Ane Frank grada Oradea broji se među 1,5 milion jevrejske dece koje je poginulo u Holokaustu. Ostavila je svoj dnevnik iz kojeg možemo saznati kako je videla stvarnost jedna tinejđerka od 13 godina, koji je njen pogled na svet koji je zaokružuje, svet nehumanosti, mržnje i genocida. Pozvali smo istoričara Mariua Popeskua iz Centra za proućavanje istorije jevreja u Rumuniju da razmatra dnevnik Eve Hajman. Marius Popesku govori o tome kako se pojavio geto u Oradea, grad iz kojeg je poticao i lekar Nišli Mikloš, autor knjige ,,Bio sam lekar u Aušvicu:

,, Eva Hajman je bila devojka jevrejskog porekla iz Oradea koji je imao veliki broj žitelja jevrejskog porekla. Po velićini geto u Oradea je bio drugi u Mađarskoj posle Budimpešte i bio je veoma restriktivni geto, kao inaće sva geta u Severnoj Transilvaniji. Tamo mađarski žandari su iznedili i same naciste brzinom sa kojom su transportovani jevreji iz Severne Transilvanije. U toku samo 2 nedelje jevrejski živalj je deportovan i od onoga šta su nekad bili gradovi Transilvanije sa jevresjkim življem ostala je nažalost samo istorija. “

Eva Hajman je počela da piše u dnevniku kada je imala 13 godina, i to 13 februara na svoj rođendan. Još od prvih stranica vidi se strah ove devojke. Marius Popesku:

,, Pretpostavlja se da kada čitamo dnevnik jednog deteta ili tinejđera traba da čitamo neke druge stvari. Ovaj dnevnik samo nam opisuje tragično stanje jevrejskog življa u to doba. Čitajući dnevnik vidimo to uznemirenje Eve prema preuzimanju apoteke njenog dede, nakon usvajanja nekih restriktivinh zakona kojim jevreji nisu imali pravo ni da izađu na ulice sem u određenim terminima. Oduzimanjen apoteke njenog dede nestao je i mir u kući. Ona piše u dnevniku da je jedan mađar došao i bez grize savesti je preuzweo apoteku. Da ne zaboravimo da je 30 avgusta 1940 gdine Severna Transilvanija ustupljena Mađarskoj i imamo nekoliko odlomka Eve kako je ona videla proterivanje rumuna od strane mađarske uprave. U dnevniku piše kako je videla na ulicama nove likove, grad se promenio, radilo se o velikom broju ljudi koji su došli iz Mađarske. Među razlozima za oduzimanje apoteke njenog dede je bio i taj da je bio prijatelj rumuna, da je jevrej koji ne podržava mađare.”

Usledio je nesrerćan događaj kada je njena dobra prijateljica Marta nestala sa celom porodicom. Marius Popesku:

,,Nešto snažnije od oduzimanja apoteke svog dede je vezano za njeno prijateljstvo sa Martom, devoićicom istog uzrasta sa kojom je provela slobodno vreme. One su išle svakog dana biciklom da kupe sladoled kojeg su zatim pojele ili kod nje, ili kod Marte. Sve je bilo u redu do jednog trenutka 1941 godine. To je bila godina u kojoj mađarska uprava je proterala sve jevreje koji nisu mogli da dokažu državljanstvo. Otac Marte je poticao iz Bukovine, Marta se rodila u Oradea, jer je njena majka bila iz tog grada, tako da otac je trebao biti evakuisan. 1941 godine mađarska uprava je skupila jevreje koje je vodila u Kamenec-Podolsku gde su ubijeni. Majka marte i Marta same odbile su da ostave njenog oca koji nije imao mađarsko državljanstvo i otišli su svi u logoru gde su ubijeni. Psihološki to je bio trenutak preokreta u dnevniku Eve Hajman i slika za nju se radikalno promenila. Ne da je ranije bila srećnija, ali trenutak u kojem njenu prijateljicu su preuzeli žandari iz kuće Eve koja je zatim vođena u ubijena u Kamenec-Podolsku je predstavljao početak duševne boli. Ne postoji stranica u dnevniku u kojoj Marta da nije prisutna u njenim mislima. Za 3 godine, nažalost ona je imala istu sudbinu u logoru Aušvic-Birkenau.”

Tragedijama koje su zaokružile Evu Hajman dodaje se I lićni bol vezan za njenu porodicu. Marius Popesku:

,, U porodici stvari su bile dosta burne. Njena majka se razvela od oca I ponovo se udala za Belu Zolta, književnika I novinara leve orientacije. U to doba da budeš jevrej I to leve orientacije je bilo nepoželjno. Majka Eve I novi suprug nisu previše stojali kod kuće, krili su se sve vreme. U velikoj meri ona je odrasla kod bake I dede I kada čitamo dnevnik vidimo da je bila udaljena prema majci.”

,,Navršila sam 13 godina. Rodila sam se 13, jednog petka” počela je svoj dnevnik Eva Hajman 13 februara 1944 godine. 17 oktobra kada je imala 13,5 godina bolesna od tifusa preminula je u gasnoj komori.