100 godina od smrti mislioca Konstantina Dobrodžanua Gere

7. maja 1920. godine u Bukureštu preminuo je Konstantin Dobrodžanu-Gerea, najvažniji marksistički mislilac u Rumuniji 19. veka. Na svoje pravo ime Solomon Kac, Gerea je imao veoma avanturistički život. Rođen je 1855. godine u Slavijanki, blizu Ekaterinoslava, u današnjoj Ukrajini, u porodici jevrejskih trgovaca. Porodica Kac bila je deo srednje klase ruskog društva, brat mu je bio lekar, otac je imao pivaru u blizini Ekaterinoslava. Pohađao je univerzitet u Harkovu i tokom studentskih godina stupio u kontakt sa ruskim revolucionarnim pokretom sa jakom anarhističkom tendencijom. Učestvovao je u takozvanom narodnom maršu“ 1874. godine, velikoj akciji narodnog i anarhističkog pokreta koji je pokušao da posredstvom studenata širi revoluciju među seljacima. Progonjen od strane carske policije, on beži u Rumuniju, u grad Jaš, a odavde stiže u Švajcarsku gde stupa u kontakt sa ruskim revolucionarnim grupama. Vraća se u Rumuniju i bavi se ilegalnom trgovinom revolucionarnom literaturom, koju prenosi iz Jašija u Ruskom Carstvu. Ali istovremeno prilagodio se rumunskom prostoru i vrlo brzo postao državljanin Rumunije, 1890. godine, u vreme kada je rumunsko državljanstvo bilo uslovljeno pripadnošću hrišćansko-pravoslavnoj religiji. Ime Konstantin Dobrodžanu-Gerea preuzeo je nakon što je postao književni kritičar i jedan od osnivača Rumunske socijaldemokratske radničke partije 1893. godine. Danas ćemo zajedno sa profesorom Univerziteta u Bukureštu, Kalinom Kotojem, pokušati da sledimo rumunsku avanturu onoga koji je postao najznačajniji mislilac rumunskog socijalizma u 19. veku: Imao je vrlo zanimljiv život, ruska tajna policija je ga otela 1877. godine i odvela u Sibir. Pobegao je kroz Norvešku i vratio se u Rumuniju, bio avanturističkog karaktera, većeg od života (larger than life), kako se kaže. Nakon toga, odrekao se anarhističke ili narodnijačke perspektive na socijalno pitanje i postao jedan od najvažnijih predstavnika Kautskijanovog pravoslavnog marksizma. Preveo je knjigu Erfurtski program, ali istovremeno pokušao je da prilagodi marksizam potpuno drugačijim uslovima na ovoj agrarnoj periferiji kao što je bila Rumunija.

Steliu Lambru, 01.06.2020, 12:01

7. maja 1920. godine u Bukureštu preminuo je Konstantin Dobrodžanu-Gerea, najvažniji marksistički mislilac u Rumuniji 19. veka. Na svoje pravo ime Solomon Kac, Gerea je imao veoma avanturistički život. Rođen je 1855. godine u Slavijanki, blizu Ekaterinoslava, u današnjoj Ukrajini, u porodici jevrejskih trgovaca. Porodica Kac bila je deo srednje klase ruskog društva, brat mu je bio lekar, otac je imao pivaru u blizini Ekaterinoslava. Pohađao je univerzitet u Harkovu i tokom studentskih godina stupio u kontakt sa ruskim revolucionarnim pokretom sa jakom anarhističkom tendencijom. Učestvovao je u takozvanom narodnom maršu“ 1874. godine, velikoj akciji narodnog i anarhističkog pokreta koji je pokušao da posredstvom studenata širi revoluciju među seljacima. Progonjen od strane carske policije, on beži u Rumuniju, u grad Jaš, a odavde stiže u Švajcarsku gde stupa u kontakt sa ruskim revolucionarnim grupama. Vraća se u Rumuniju i bavi se ilegalnom trgovinom revolucionarnom literaturom, koju prenosi iz Jašija u Ruskom Carstvu. Ali istovremeno prilagodio se rumunskom prostoru i vrlo brzo postao državljanin Rumunije, 1890. godine, u vreme kada je rumunsko državljanstvo bilo uslovljeno pripadnošću hrišćansko-pravoslavnoj religiji. Ime Konstantin Dobrodžanu-Gerea preuzeo je nakon što je postao književni kritičar i jedan od osnivača Rumunske socijaldemokratske radničke partije 1893. godine. Danas ćemo zajedno sa profesorom Univerziteta u Bukureštu, Kalinom Kotojem, pokušati da sledimo rumunsku avanturu onoga koji je postao najznačajniji mislilac rumunskog socijalizma u 19. veku: Imao je vrlo zanimljiv život, ruska tajna policija je ga otela 1877. godine i odvela u Sibir. Pobegao je kroz Norvešku i vratio se u Rumuniju, bio avanturističkog karaktera, većeg od života (larger than life), kako se kaže. Nakon toga, odrekao se anarhističke ili narodnijačke perspektive na socijalno pitanje i postao jedan od najvažnijih predstavnika Kautskijanovog pravoslavnog marksizma. Preveo je knjigu Erfurtski program, ali istovremeno pokušao je da prilagodi marksizam potpuno drugačijim uslovima na ovoj agrarnoj periferiji kao što je bila Rumunija.

Poliglot i s oštrim duhom posmatranja, Konstantin Dobrodžanu-Gerea je brzo postao izvanredan dijagnostičar rumunskih socijalnih aspekata u ruralnim područjima. On je pisao Novokmetstvo (Neoiobagia) koja će se pokazati inspirativnom knjigom za sve rumunske socijaliste. Profesor istorije Kalin Kotoj ističe: Gerea nije jedinstvena figura, bilo je reci o širem rumunskom prostoru na kojem su bili pokusaji prilagodjavanja levičarskog mišljenja i socijalizma ovom velikom perifernom području gde je bila Rumunija, ali uopste i južna Rusija, pogranična područja između Evrope i Ruskog carstva. Gerea je bio deo ove veće struje promišljanja socijalizma u uslovima perifernih i agrarnih društava. Najpoznatiji termin koji nam je preostao je neokmetsvo (neoiobagia), naslov fundamentalne knjige iz društvenih nauka i društvene istorije Rumunije. U knjizi on odgovara Konstantinu Stereu, drugom bivšem narodnjaku, pokušavajući pokazati da socijalističko razmišljanje ima svoju svrhu i značenje, pa čak i da je jedino progresivno mišljenje koje može postojati čak i u Rumuniji.

Socijalističke ideje morale su da imaju političko značenje i njihov oblik političkog izražavanja bila je Socijaldemokratska partija radnika u Rumuniji, koju je osnovala Gerea 1893. Profesor istorije Kalin Kotoj precizira: Rumunska socijaldemokratska radnička stranka“ bila je stranka koja od početka je imala probleme za situaciju u Rumuniji. Pre svega, radnička klasa, kolika je bila, nije imala sva rumunsko državljanstvo. Bilo je mnogo Jevreja, Mađara, Nemaca, Transilvanskih Rumuna. Tada su se među radnicima pojavljivale struje antisemitizma koje Socijaldemokratska partija je pokušala da smiri. Na kraju, stranka se srušila pod težinom vrlo čudne situacije u kojoj se nalazila, a Gerea nije želeo da potpuno ući u ovaj kolaps, posebno pošto je kao Jevrej upravo dobio rumunsko državljanstvo. Rešenje koje je našao- da uđe u rumunski kulturni tok- je književna kritika i tako je postao jedan od najvažnijih rumunskih književnih kritičara. Jedan od najznačajnijih rumunskih socijalista postao je poznat ne baveći se partijskom politikom, ne pišući društvene traktate, mada je i to malo radio, već pišući književnu kritiku.

U novembru 1917. na pozornici istorije pojavio se boljševički režim, kome Konstantin Dobrodžanu Gerea nije pokazivao podršku. Bio je već star, a profesor istorije Kalin Kotoj objašnjava kako je Gerea postao socijalistički pristalica demokratskih oblika borbe sa socijalnim manama: On je socijaldemokrata kautskijanskog tipa, to je teorija na kojoj pokušava da živi svoj politički život. Ili, prema kautskijanskoj teroriji, boljševički pokret je bio nekako heretičan. Ali to ne znači da on tamo nije imao veze sa ljudima. Razgovarao je sa Rakovskim, njegov sin postao je deo ovog boljševičkog pokreta, ali on je pokušao da održi neku vrstu autonomije i ostao u socijaldemokratskom pokretu po nemačkom modelu, precizira profesor istorije Kalin Kotoj.

Pre 100 godina, Konstantin Dobrodžanu-Gerea ostavio je za sobom važno istorijsko nasleđe u vezi sa socijalnim statusom rumunskih seljaka, nasledje koje se mora sagledati vodeći računa o tadašnjoj društvenoj klimi.