Tradicionalno mlevenje (26.01.2021)
Ana-Maria Cononovici, 26.01.2021, 12:58
Pre jednog veka, samo u gornjem slivu reke Moriš bilo je 367. seoskih hidrauličnih instalacija, a danas su ostale samo 3 sačuvane u etnografskim muzejima u gradovima Regin i Sibiju. Naučnik i istraživač Dorel Mark, šef Odeljenja za Etnografiju i Narodnu Umetnost muzeja okruga Mureš (na severu zemlje), uspeo je da indentifikuje ne samo mlinove, već i ručne testere, avane, vršalice i krunjače, vuno vlačare, koje je obuhvatio u studiji “Tradicionalna tehnička civilizacija i seoska industrija. Hidraulične instalacije na području Mureša sredinom XX. veka.” Iz njegovog naučnog i istraživačkog rada možemo saznati o značaju i složenoj ulozi mlina u seoskom životu, kako nam je rekao Dorel Mark : ,,Mlin postaje, posle vekovne prakse, prava narodna industrija, može se videti u velikim muzejima na otvorenom u Rumuniji, poput Muzeja Astra u Sibiju, Muzeja Sela Dimitrije Gusti u Bukureštu ili Muzeja Maramureša u Sigetu Marmacije. Kod nas, u okrugu Mureš, u Reginu, gde su izloženi ovi svedoci civilizacije i narodne tradicije, hidraulične instalacije, kao što su mlinovi, ručni testeri, pasirke i prese za cedjenje voća, avane, valjarice, nažalost ova velika tehnička dostignuča postala su legende i uspomene i dokaz su velike seoske dovitljivosti. Često ovakve sjajne tehničke kreacije mogu da nauče i da daju lekcije velikim savremenim inženjerima.”
Evolucija je otpočela od malih ručnih mlinova, a zatim je, zbog sile vode, u Srednjem veku došlo do razvoja vodenica, prvo u boljarskim domaćinstvima, ali vremenom su i seljaci stekli pravo da poseduju mlinove. Mlinovi pretežno preovladjuju u zoni istraživanja, u današnjem okrugu Mureš, ali i u oblasti duž reke Tarnave, primetio je Dorel Mark: ,,1956. godine Državna uprava za vode izvršila je popis mlinova koji su u to vreme funkcionisali, i na ovom području je bilo 400 vodenica, od kojih 236. je bilo sa hidrauličnim točkom, 55 sa dva točka, a pet sa 3 točka. Ali mimo ove statistike, mlinarstvo moramo videti ne samo kao ekonomski fenomen, već kao i socijalan, jer je nekadašnja, davna uloga mlinara bila veoma važna u seoskoj zajednici. U mnogim domaćinstvima postojali su kompleksi tradicionalnih tehničkih instalacija, u smislu da korito je dovodilo vodu na mlinski točak, koji je mogao da aktivira testere, koji su sekle drva ili grede. Zatim bi se aktivirale valjarice, avani , pasirke , na ovom području postojalo je puno presa za ulje. Dakle, pored činjenice da je mlin obezbedjivao hleb i polentu za svakodnevnu upotrebu, ove složene instalacije pružale su sigurnost čitavom domaćinstvu.”
Mehanizam za mlevenje, sastojao se od dva mlinska kamena, jednog fiksnog i pokretnog koji bi putem rotiranja drobio zrnevlje, semenke ili zrno pšenice. Isti mlin, uz pomoć separatora razdelnika, mogao je da melje i pšenicu i kukuruz, jer se pomoću separatora razdelnika ili šrafa podizao pokretni kameni točak, udaljavajući se od fiksnog i u zavisnosti od visine, mogla se dobiti željena tekstura i gustina. Sila vode je pokretala veliki spoljni drveni točak, prenosila se na mehanizam koji zatim dovodi do pokretanja mobilnog kamenog točka uz pomoć velikih kaiševa, prvobitno sačinjenih od kože, a kasnije od gume. Tokom komunističkog perioda, sudbina mlinarskih porodica bila je tužna, proglašeni su bogatašima, progonjeni, a njihova deca nisu mogla pohadjati visoke škole. Tako je tradicija postala priča. Etnološki naučnik i istraživač Muzeja okruga Mureš, Dornel Mark danas razmišlja o mogućnosti proširenja istraživanja: ,,Bilo bi dobro da se nastavi ovo istraživanje vezano za sudbinu mlinara, istinskih vlasnika, koji su živeli po celoj teritoriji Rumunije, i u Vlaškoj, Olteniji, u Moldaviji, u Banatu, svuda gde je postojala ova hidraulična mreža, postojali su i mlinari koji su imali posebno mesto unutar zajednice.”
Vrednosti ovih hidrauličnih mreža danas se mogu koristiti kao turističke atrakcije, kaže Dorel Mark: ,,Bilo bi sjajno kada bi posetioci mogli da vide kako se mlelo pšenično i kukuruzno brašno, kako se pravi projino brašno za dodatak sarmama, kako se drobi i cedi seme za proizvodnju ulja, kako su se prale tkanine od vune, čoje u valjaricama, samo sa centrifugalnom silom, bez deterdženata, bez zagadjivanja okoline. Ko zna, možda će se u budućnosti i etnolozi više uključiti u ove akcije oživljavanja nekih zanata, jer takve inicijative postoje, a neki ljudi još brinu o tradiciji, ali moraju imati na umu da je to dobro uraditi naučno, jer se dešava da se udaljavamo od onoga što znači autentičnost i tehnička stvarnost koja je postojala.”
Suočeni sa modernim promenama, mlinovi i mlinarska profesija su se prilagodili nakon 1990. godine, kada su se u nekim ruralnim zonama pojavili mehanizovani, električni mlinovi, koji su koristile poljoprivredne zadruge. Domaći hleb sve se redje mesi kod kuće i čak se i u seoskim domaćinstvima više ne koriste vodenice za mlevenje pseničnog i kukuruznog brašna.
