Rumunski državni jezik Republike Moldavije 17.03.2023
Za pokret nacionalnog preporoda u sadašnjoj Republici Moldaviji rečeno je da je to jedina revolucija u svetu pokrenuta u ime maternjeg jezika. Dana 31. avgusta 1989. godine, u punom sovjetskom režimu, Kišinjevski parlament, koji se pobunio, sa skoro 750 hiljada ljudi, odnosno šestina tadašnjeg stanovništva republike, odlučio je da proglasi rumunski državnim jezikom i da se ćirilicno pismo koje su okupatori nametnuli
nakon aneksije 1940. zameni latiničnim.
Bogdan Matei, 17.03.2023, 12:41
Za pokret nacionalnog preporoda u sadašnjoj Republici Moldaviji rečeno je da je to jedina revolucija u svetu pokrenuta u ime maternjeg jezika. Dana 31. avgusta 1989. godine, u punom sovjetskom režimu, Kišinjevski parlament, koji se pobunio, sa skoro 750 hiljada ljudi, odnosno šestina tadašnjeg stanovništva republike, odlučio je da proglasi rumunski državnim jezikom i da se ćirilicno pismo koje su okupatori nametnuli
nakon aneksije 1940. zameni latiničnim.
Republika Moldavija je proglasila nezavisnost od Moskve 27. avgusta 1991. nakon neuspeha neoboljševičkog puča protiv poslednjeg sovjetskog lidera, reformatora Mihaila Gorbačova. U osnivačkom aktu nove države, Deklaraciji o nezavisnosti, koju su poslanici usvojili i uz klicanje stotina hiljada ljudi okupljenih u centru Kišinjeva, izričito se navodi da je jezik autohtonog i većinskog stanovništva u Republici Moldaviji rumunski.
Međutim, tri godine kasnije, Parlament kojim dominira levica, usvaja ustav koji u članu 13 predviđa da je službeni jezik takozvani moldavski jezik. Poslanici su obnavljali koncept koji nije imao nikakve dodirne tačke sa istorijom ili lingvistikom, već samo sa sovjetskom ideologijom. U skoro pola veka okupacije, jezik je bio glavno oruđe koje su Sovjeti koristili da oblikuju drugačiji narod od rumunskog. Rumunski pisci, sa vrlo malim izuzecima, nisu bili deo nastavng plana i programa u školama, a rumunske knjige i štampa u republici su potpuno odstranjeni.
Za uspešnu karijeru u sovjetskom periodu, gradjani su pre svega morali da znaju ruski jezik. S druge strane, lingvisti, i Rumuni i stranci, uvek su bili kategorični: jezik koji se govori u Republici Moldaviji ima neznatne varijacije od rumunskog
da se čak ne može smatrati dijalektom, poput onih koji se govore na Balkanu:
arumunski, meglenski -rumunski i istrorumunski .
Činjenica, da tokom više od tri decenije nezavisnosti, deo političke klase nastavio je da gaji laž, jer je imao jasnu motivaciju. Sa priznavanjem jezičkog identiteta, tema ponovnog ujedinjenja sa Rumunijom bi postala akutna, a političarima iz Kišinjeva bi drastično pao položaj. U ujedinjenoj Rumuniji, predsednik bi bio najviše ministar, ministri – župani, a zamenici – lokalni odbornici. Tek sa jasnom pobedom predsedničke stranke Akcija i solidarnost (PAS) na parlamentarnim izborima pre dve godine, pojavila se kritična masa u parlamentu koja je mogla da stavi tačku na ovu apsurdnu situaciju.
Uprkos žestokom protivljenju proruske parlamentarne manjine – komunista, socijalista, populista –, prozapadni poslanici stranke Akcija i solidarnost odlučili su da fraza rumunski jezik“ zamene moldavski jezik“ u svim zakonima Republike Moldavije, uključujući Ustav. Zakonom se sprovodi odluka Ustavnog suda Kišinjeva, prema kojoj je rumunski jezik službeni jezik u Republici Moldaviji. Sudije Ustavnog suda su odlučile da Deklaracija o nezavisnosti ima vrednost ustavnog teksta i čini zajedničko telo sa osnovnim zakonom.
