Ortodoxia la români
Alithili isãki cu ţifri nu potu s’hibã limbidu apufusiti, maxus cându easti zborlu di pistusini, ama ştimu că bãnãtorlli ali Românie sã spsuirã ortodocşi cama di 85 tru sutã.
Tașcu Lala, 10.02.2025, 11:03
Alithili isãki cu ţifri nu potu s’hibã limbidu apufusiti, maxus cându easti zborlu di pistusini, ama ştimu că bãnãtorlli ali Românie sã spsuirã ortodocşi cama di 85 tru sutã. Mulţã etniţ români ţãnu di pisti, maxus di aţea catolicã icã protestantã, şi mulţã cetăţeni români di altă etnie suntu ortodocşi. Acã niţi exacti, nu suntu, isãkili spunu cã bãnãtorlli ţãnu vãrtosu di bisearica ortodoxă. Trã români, creștinismulu ortodoxu easti unã minari istorică. Româñilli nu ambãrţitarã, nu lu-au loatã creștinismulu, nu avurã unã altă pistusini pi cari s-u-alãxeacã cu aţea criştinã, s’clleamã cã elli fitrusirã ca populu tru aestã pisti, tru pistea criştinã.
Statili a românilor s’thimilliusescu după Marea Schismă ditu 1054, cari amparti creștinismul tru catoliţ și ortodocși, aestã turlie româñilli sã spunu di totna embistimeñi ţi ţãnu di ortodoxie. Istoria creștinismului la români easti idyealui cu istoria lor. Tru Moldova și Muntenia, bisearica fu deadunu cu cratlu și cumãndarlli a lui, tru Transilvania, bisearica ortodoxă a românilor fu fuvirsitã şi aguditã cu lenu turlii di apofasi emu di unguri, emu di austrieţ. Vuivudadzlli aţiloru dauă prinţipati analţã biseariţ și mănăstiruri și fac filotimie cu dãrli ti Muntili Athos.
Eta XIX-ţi, cari anvãrtuseaşti sinidisea națională a populiloru, aduţi a bisearicãllei ortodoxã a românilor modernizarea și vãrtuşamea. Alidzearea al Cuza tu ipotisea di domnu și ali Muntenie, tu 24 di yinaru 1859, după ţi fu aleptu domnu ali Moldovã, s-feaţi sumu cumãndusearea şi cu vluyisearea a mitropolitlui Nifon și alãntoru prefţã. Tru 1865, tut tru yinaru, el agiundzi s’hibã protlu mitropolitu-primatu a românilor. Easti unã protã ceapã cãtã autocefalia cari easti pricãnãscutã tru 1885, aoa şi 140 di añi, di patriarhulu ecumenicu di Constantinopol.
Tru 1877, România amintã a llei independența andicra di Turchia otomană, dupu un polimu. Aestã turlie, anvãrtuşearea a cratlui nsimnã, istoricu, și anvãrtuseamea bisericãllei cari, tu aestu kiro, avea apufusitã deadunu cu populu, alfavitarlu latinu tru loclu a aţilui slavu iarapoi româna avea agiumtã limba di cultu tru bisearica ortodoxă română. Tru 1919, bisearica româñilor ditu Ardealu s’faţi unã cu bisearica ortodoxă ditu România, di u-aduţi nãpoi dupu etili anda eara ahoryea şi eara ţãnutã şi tru un reghim di nu avea dotu ndrepturi. Tru 1925, aoa şi unu seculu, Bisearica ortodoxă română fu adusã pi livelu di Patriarhie, pritu unã apofasi a Sinodlui di București.
Tu 25 di şcurtu 1925, eara vulusitu Nomlu trã thimilliusearea ali Patriarhie Românã, cu scamnulu București. Aestã turlie, BOR easti cumãndusitã di un patriarhu, ţi ari dupu elu pi scara ierarhică mitropoliț și arhiepiscopi. Suntu tu lucru 6 mitropolii și cama di 15 di ñilli di biseriţ. Avutlu tezauru ţi lu-ari bisearica ortodoxă română easti ţãnutu s’pãstritu și poati s’hibã mutritu tru 275 di muzee și colecții muzeali, ama și tru 42 di ţentri zonali di depozitari.
Tru 2007, aşi cum easti adetea, mitropolitlu ali Moldovã, ditu aţelu kiro, Daniel, agiumsi 6-li patriarhu a Bisericãllei Ortodoxã românã. Unãoarã cu arãkearea ali Basarabie, bisearica ditu aesti locãri ali Românie easti tricută cu zorea sumu jurisdicția ali Patriarhie di Moscova. Easti cadealihea unã apofasi ti acãţari tru mãnã pritu naua cumãnduseari, comunistã, cari ãlli urghisescu româñilli ditu Basarabia.
Tru 1992, după declararea independențãllei ali Ripublica Moldova, aoa fu dişcllisã diznãu Mitropolia ali Basarabie, ţi fu ncllisã di sovietiţ. Bisearica românilor avu mãri provlimi di itia cã yilipsea vrearea națională tru ma marea parti ditu bãnãtori di arãzgã română ditu Ripublica Moldova. Mitropolia ali Basarabie, cari țãni di patriarhia di București, fu pricãnãscutã tru 2002 și ari, tru aestu kiro, cama di 100 di eparhii tru Republica Moldova ama și tru Ucraina, Rusia și Estonia, dealihea aclo iu bãneadzã moldoveañi.
Neise, BOR ari adratã trei mitropolii, cu ma multi episcopati, trã româñilli ţi bãneadzã nafoara a sinurloru. Ari unã mitropolie ali Europã Occidentalã și meridionalã, unã mitropolie ali Europã Centralã și di Nordu și unã mitropolie a aţiloru dauă Ameriţ sumu autoritatea directă ali Patriarhie Românã easti dişcllisã Episcopia Dacia Felix a româñilor ditu Sãrbie, unã episcopie trã româñilli ditu Ungaria și unã trã aţelli ditu Australia și Noua Zeelandă.
Dupã un seculu di la thimilliusearea ali Patriarhie românã, bisearica ortodoxă iasi tu videalã vãrtosu, ca vãrnãoarã, tu harea di bisearică națională, cu dizvultarea și modernizarea ţi ţãni di unã suţiitati democraticã, tru cari elefteria a pistillei easti asiguripsitã.
Autoru: Marius Tiţa
Armănipsearea: Taşcu Lala
