Agenda aromână
Dzuua a Român’ilor di Pretutţido, evenimentul avu loc aualtari dumânică 27 mai. Preşedintile Klaus Johannis transmise un mesaj di-tru care alidzem zboarâle:
Hristu Steriu, 15.08.2018, 21:14
Dzuua a Român’ilor di Pretutţido, evenimentul avu loc aualtari dumânică 27 mai. Preşedintile Klaus Johannis transmise un mesaj di-tru care alidzem zboarâle:
Tru dumânica di bitisită, ultima dumânică a mesului mai, sărbătorim DZuua Român’ilor di Pretutţido. Indiferentu că bâneadză în ţară sau în afoara l’ei, românil’i au astăndzâ ocazia să se simtă şi mai aproapea unil’i de alanţâl’i, ligaţ di tot aţeauăşi vreare di ţară, di tut aţeauăşi limbă […]”,spuse întră alte preşedintile Klaus Johannis.
Aduţim aminte că aestă sărbătoare easte bâgată să hibă maşi tru dzuuă di dumânică, ultimo, tru mesulu mai. Anulu aestu dzuua di dumânică tihisi să hibă pi 27 mai. Aduţim aminte că aestâ sarbatare ţi tora easte tru mai fu institutită tru anulu 2007 şi si ţânu tru mesulu brumar, până tru anulu 2014, unâoară cu sărbatoarea relighioasă a Sâmtului Andrei, care si dzâţe că el aduse creştinismul la român’I, cându vine tru Dobrogea, estul a li România, la Amarea Laie. Sâmtul Andrei easte misurat ca Vigl’itorulu a li Românie. Di-tru 2015 aestâ Sârbâtoare si ţâne tru mesulu mai, şi anulu aestu tihisi pi unâ dzuuă istorică. Putem sâ-l’i dzâţim dzuua triplă a li Unire sum Mihai Gionile, tru 27 mai 1600. Mihai Gionile fu domnitor întră 1593-1601.
Unâ motivare nâheam diferită didea iniţiatorulu a modificaril’ei leghislativă trâ aestâ sârbâtoare, deputatulou PNL di Siaspora, Aurelian Mihai, care, la 23 aprilie 2015, susţânea, într-un comunicat de presă remis a aghenţiil’ei AGERPRES că introduse tru mai 2014 modificarea leghislativă la Legea 299/2007, şi ea fu voitată la 22 aprii 2015. Tru expunerea di motive, el spune că opţiunea tru aleadzirea a liştei nauă dată pr-tru atea că meslu mai are mai multe sărbători, dauă suntu pi 9 mai Dzuua a Europâl’ei şi Dzuua a Independenţâl’ei di stat a li Românie, şi alte dauă suntu dumânica, tru prima şi tru a daua dumânică, respective Dzuua a Mamâl’ei, şi Dzuua a Tatălui.
DZuua Român’ilor di Pretutţido fu instituită pri-tru Leadzea (nr. 299 din 13 noiembrie 2007) mutrinda îndrupumintul acordat a român’ilor di pretutţido, care reglementează drepturile persoanelor ce îşi asumă în mod liber identitatea culturală română — persoanele de origine română şia ţeale aparţinânda a filonului lingvistic şi cultural românescu, din afoara graniţelor a li Românie, avânda ca scupo menţânerea, promovarea şi afirmarea identitatil’ei a lor culturală, etnică, lingvistică şi relighioasă.
******************
Ligat di semnificaţia şi istorică a Dzuuăl’ei di 27 mai, tru care fu anulu aestu Sărbătoarea a Român’ilor di Pretutţido, să prezentăm îndauă date istoriţe. 27 mai 1600 easte data la care eara consemnată tru un Hrisov a lu Mihai Gionile calitatea a lui politică amintată tru meslu mai, alidzem: “Domnu a Ţarâl’ei Românească, a Ardealului şi Moldovâl’ei”. Aestâ calitate di domnitor fu consemnată, pi nângă hrisovulu scris, şi pri-tru confecţionarea a unui sigiliu pi care figureadză aţeale trei ţări române surori. Di la aestu numir trei putem sâ spunim, să folosim, formularea Dzuua triplă istorică a Uniril’ei a lu Mihai Gionile (DzTIUMG).
Ligat di aestâ dzuuă istorică apruchem la redacţie trei carţâ a unui istoric, profesorulu di istorie doctor Marin Cristian, care easte amintat (anulu 1949) tru judeţulu Giurgiu, comuna Calugăreni, un loc stress ligat tru istorie di numa a lu Mihali Gionile, aclo iu aminta tru anulu 1595 unâ victorie cu valoare di simbol contra a Imperiului Otoman. Tru ultima carte, aţea di-tru anulu 2017, Marin Cristian prezintă una tematică di literatură, di nafoara a domeniului a li istorie, lucru ţi si veade şi di pi numa a cartil’ei, “Hoţii/Furl’i di curcubeie (pi ţer)”. Tru cartea di prota, tru anulu, 2013, Marin Cristian faţe lucrare di istoric şi scrie cartea cu numa a domnitorului a cure numă si leagă di Călugăreni, titlul a cartil’ei “Mihai Gionile. Anamisa di aeste dauă cărţâ, Marin Cristian uneaşte literatura cu istoria şi si faţe dramaturgu cu drama istorică, apărută tru 2014, şi ţi poartă titlul “Voievodul Valah”. Easte ună dramă cu 4 acte, tru care acţiunea easte prezentată tru câte 5 până la 12 schene tru care videm personajile istoriţe, pi nângă domnitorulu Mihali Gionile, ţel’i 3-l’i fraţ Buzescu (Radu Buzescu, mare clucer, Preda Buzescu –mare postelnic, Stroe Buzescu, mare stolnic), fraţâl’i care eara ca mâna îndreaptă a lu Mihali. Tru lista di personaje suntu şi cunoscutile personaje istoriţe care u curmară bana a lu Mihali Gionile, Ştefan Bathory şi gheneralulu Gheorghe Basta. Alidzem di-tru Prefaţa scrisă di dramaturgul maestru a dramâl’ei istorică Dan Tărchilă, ultima frază: “
Aduţim aminte că Mihali Gionile şi-u arhiusi cariera politică tru anulu 1588 şi tru chiro di 5 an’I tricu pri-tru tesile, aţea financiară di ban (putem s-dzâţim cumândar pi resursile financiare), ban di reghiunea Mehadia, aţeale di mare stolnic, mare postelni şi mare ban. Tru 1593, cu agiutorulu a unor bogate familii boiereşti oltene, ama şi a unor cu greutate grupuri financiare gârţeşti di Constantinopol, Mihali agiundze domnu a Ţarâl’ei Românească. Tru aestâ calitate, tru 1595/ 13/23 agustu amintă unâ batălie cu mare valoare simbolică la Călugăreni, pi arâulu Neajlov. Di la raportul numeric defavorabil, pri-tru marea mulţime a oastil’ei turţească, oastea a lu Mihai easte pimtă nâpoi di pi apuntea piste arâu; atumţea domnitorulu smuldze unâ tâpoară cu tâl’ituri pi daule parţâ ică, nu sâ ştie ghine, ună suliţă ostăşească, Mihali pitrunde tru arădărichile aghre a duşmanului şi alumtă bârbâteaşte. Ună iurneche trâ mirache trâ giunaril’i a lui care surpă şi arămăn pi câmpul di aluptă 7 m’il’e di ostaşi a sultanului, flambura vearde a profetului Mahomed easte capturată. Si spune că işişi cumândarulu a oastil’ei Sinan- Paşa “cade di pi apuntea a râului Neajlov” şi mizi ascapă cu bană.
Ma amânat mihai si mindueaştea că ţările române si cade s intră tuoate şi s-hibă cumândusite di unâ singură mână româneasc. El intrâ cu armatâ în Transilvania, şi la 1 noiembrie 1599 intră în Alba Iulia, câsâbălu a Uniril’ei şi di la 1918 cându si feaţe România mare. Tru anulu 1600, Mihali Gionile intrâ cu armata tru Moldova iu anâchiseaşte tru mai multe bătălii contra a domnitorului di pi scamnul a li Moldovă Ieremia Movilă, tru mesulu mai. La 27 a mesului, anulu 1600, Mihali domnulu a li Ţară Românească si intitula, intr-un hrisov emis la aţea dată (27 mai 1600), “Domnu a Tarâlei Romanescă, Ardealului si Moldovâlei” si –dupu cum spusim şi ma ninte îşi confectiona ghinecunoscutul sigiliu pe care figureaza cele trei tari romane surori.
Mai amânat, cându si feaţe unirea a li Moldovă cu Ţara Românească, di-tru 1859, personalitatea a lu Mihali Gionile fu loată ca iurnecă, şi fu adrată unâ statuie ecvestră, tru anulu 1874 şi fu amaplasată dinintea a Universitatil’ei di Bucureşti, executtă di un francez. Piste alţâ unâ sută şi cama di an’i, tru anulu 1994, unâ statuie a lu Mihali Gionile fu adrata la Oradea, di sculptoriţa armână Matilda Caragiu Gheorghiţă, împreuna cu nicuchirulu, soţulu a l’ei di curună, Alexandru Gheorghiţă, statui di 8,5 tone.
