Agenda armaneasca (14.feb.2017)

La giumitatea a mesului cama şcurtul, mesulu care him, a anului — Dzuua Radioului, World Radio Day ! Pi data di 13 februarie fu aleaptă di ndoi an’i Dzuua Mondiala a Radioului. Aoa şi vârâ 10 an’i fu dată ideea tra sâ si facâ unâ sârbâtoare a radioului. Pri-tru ea si celebreadză momentul di chinesită a emisiunilor di radio la ONU, tru 1946.

Hristu Steriu, 16.02.2017, 21:37

Sâ videm unâ şcurtă istorie a radiofoniil’ei, ică ma ghine dzâs, sâ menţionăm nişte date ma importante. Anulu 1946 eara anulu tru care si fâţea atumţea giumitate di secol di la prota demonstraţie a lu Guglielmo Marconi, di-tru 1896, trâ un nău aparat cu care si transmitea boaţea la distanţă. Pri-tru creaştirea succesivă a putearil’ei a apartului tru işita a anului 1902 si feaţe transmisia piste Atlantic, iar piste un mes, tru gh’inar, pi 18, anulu alantu, 1903, preşedintile a Statilor Unite, Theodor Roosevelt, îl’i transmise mesajulu di felicitare, cu unde hertziane iste Atlantic, a regelui George al 7-lea a Maril’ei Britanie. Ca unâ turlie di înnobilare, la 13 an’i, tra sâ spunim şi numirulu a dzuuâl’ei mondială a Radioului, tru 1909, a lu Marconi, ama deadun şi a unui altu pionier a li radiofonie, a ghirmanului Karl Ferdinand Braun, îl’i si deade premiul Nobel trâ fizică. După polimulu mondial, dupa protulu, ama şi ma amânat, dupa aţel di al doilea polim mondial, au loc evenimente importante tru lumea sâ-l’i dzâţim a radioului.

Tru 1920, dupa bitisita a protului polim mondial, radioulu marcheadzâ un pas ninte: aparatile ma performante, di tip heterodină, construite pi un principiu care eara cunoscut di 4 an’i, di-tru 1916, permit treaţirea la epoca sâ-l’i dzaţim a radioului permanentu: la Pittsburg, tru Statile Unite, 1920, easte bâgată în funcţiune unâ staţie di emisie permanentă di radiodifuziune. În următoril’i an’i au loc primile emisiuni radiofoniţe şi tru alte zone din lume: în Anglia şi Franţa — 1922; Germania, Austria, Belgia, Olanda, Norvegia — 1923; Italia, Spania, Australia — 1924; Ungaria, Polonia şi Japonia — 1925. Di la aestu an demareadză şi în România acţiunile care duc la dişcl’idirea tru 1928 a emisiun’ilor di radio cu anunţul faptu pi 1 noiembrie, la postul naţional di radio “Alo, alo aopaţe Radio Bucureşti, România”, faptu di preşedintile a aliştei instiuţie fizicianulu Dragomir Hurmuzescu. (ninca di-tru 1922 el avea înhiinţatâ Societatea Română di Radiodifuziune.)

Tut după protulu polim mondial, tru anulu 1919, si creadză la Geneva, cu scupolu a unei alumtâ trâ pace, tra s-nu mata hibâ alte polime, Societatea a naţiun’ilor. După doilu polim ama, aestâ organizaţie, care nu putu sâ ncheadică un ahtare opolim, fu considerată slabă, şi transoformată tru Organizaţia a Naţiunilor Unite. Aestu organismu lipsea s-hibâ ma puternic, şi fu loată, la iniţiativa UNESCO (Organizaţia Naţiunilor Unite trâ cultură, ştiinţă şi educaţie), apofasea tra sâ si creadzâ un postu di radio a liştei organizaţie, ca cure protă emisiune fu la 13 şcurtu 1946. După anulu 2000 fu loata apofasea tra sâ si creadză şi unâ sărbătoare, Dzuua Mondială a Radioului.

Prima idee trâ ună DZuuă Mondială a Radioului fu formulată tru gh’inar 2008, di preşedintile Academiilei Spaniolă di Radio, Jorge Álvarez, printr-ună scrisoare remisă a directorului gheneral a UNESCO, Koichirō Matsuura.

Pi 20 agh’izmăciune 2010, ca urmare a propuneril’ei spaniolă, pi aghenda Comitetului Executiv a UNESCO fu inclus subiectul a proclamaril’ei a DZuuâlei Mondială a Radioului, iar iniţiativa fu aprobată la 29 agh’izmăciune 2011, momentu în care UNESCO dişcl’ise ună mare consultare cu organizaţii a audiovizualului publiţe, private, aghenţii, ONG-uri, mediul academic. La bitisita a sondajului, 91% di intervievaţ şi spusiră susţânirea trâ aestă idée.

Trâ aniversarea di anulu aestu, UNESCO propuse tema: “Inovaţie şi tineret la radio”, pri-tru care si caftă implicarea tinerilor tru acţiunile desfăşurate la radio şi tru tut aţeluşi chiro susţâne necesitatea implementarilei a unor nale soluţii pri-tru care să poată să hibă asiguripsită optim protecţia a tinerilor jurnalişti care îşi riscă bana în zonele di conflictu şi di dezastre.

**********************

Unâ voltâ tru Gârţie, la bitisita a mesului ţi tricu. Pi 28-30 gh’inar, cunoscuta cântâtoare armânâ Florentina Costea, di la pareia “Via Balcanikla”, deadun cu dauâ member a proiectului înveaţă armâneaşte feaţirâ unâ voltâ la suţata armâneascâ di Veria, a cure preşedinte easte Dimitrie Piskos. Deadun cu Flori Costea eara Elena Saricu-Todică, coordonatoarea a proiectului “înveaţă armâneaşte”, şi Daniela Costea, membră a luştui proiectu. Tricură multu ghine. Feaţirâ alâximintu di experienţâ în cadrul a proiectului înveaţă armâneaşte, cum si duţe tru România, şi cum si duţe tru Gârţie. Fu susţânut şi un program artistic.

Unâ relatare trâ aestâ voltâ avdzât la emisiune oaspiţ la microfon, iu Flori Costea îl’i deade un interviu a lu Taşcu Lala. Oaspitile din România, alidzem di-tru interviu:

“Nã hãrsim multu di multu s-videm cum ahurhirã prota cu bãrnul, di dip njits, cari nã ghinuirã pi armâneashti deadun cu dhascalu a lor Taki Yioryiou.

Deapoaia pi arada vinirã atselji niheamã cama mãrlji tu ilikie di 14 — 17 di anj shi dip tu bitisitã ishirã shi atselji cama tru ilikie di ãlji shtim ahãt ghini di la Sutsata di Veria.

Eara unã harauuã — spunea Florentina Costea – sã u mutreshtsã pirifanjea, s-lã mutreshtsã stranjili, s-lã mutreshtsã turlia atsea ahãt musheatã tru cari ãlu duc corlu armânescu […]”

Florentina adapse că

“Ficiorlu al Dimitri Paraskos, di la Via Balcanica şi cunuscut di pi CD-urile “Umuti” şi “Mirachi”, tsi vini s’nã cãntã ahãt musheat cu clarina. Ficiorlu a lui cãntã deadun cu feata al Dimitri Pishkos, preşedintile di la suiţata di Veria, cãntarã armãneashti dauã cãntitsi “Pilister lãi pilister” shi “Stau nã dzuuã tru livadi”.

Deapoaia fciorlu al Paraskos u bãtu niheamã sh clarina, afendã-su lu nvitsã sh aestu lucru.”, dzâse ea shicaie, ama shi dialethea.