Agenda armâneascâ 2013.09.17
Si feaţe un mes di cându fu prezentat năulu filmu a reghizorlui di farâ armâneascâ şi ţi easte şi membru a Suţatâl’ei di culturâ macedo-românâ, Stere Gulea. Aşi cum vâ avem spusâ şi tru altâ emisiune, şi dzâsim că va nâ turnăm diznou, easte zborlu di filmul “Esc nâ babâ comuniustâ” (Sunt o babă comunistă). Premiera a filmului si feaţe la Festivalulu chinematografic “Anonimlu”, di la Sfântu Gheoghe, câsâbă tru chentrul ale Românie, ţi si bitisi tru 18 agustu. Anlu aestu fu ediţia a dzaţea a festivalului. Filmul al Stere Gulea nu feaţe parte din conccursu, ama fu aprucheat multu ghine di spectatori.
Hristu Steriu, 18.09.2013, 20:26
Pi mările ecrane arhiusi sâ gioacâ (sâ ruleadzâ, ma-s vrem un zbor cama specific trâ chinematorgrafie), din dzua di 23 agustu, cu premiera di galâ In Bucureşti. Istorima a filmului easte ecranizarea a cartil’ei al Dan Lungu, şi dupu ea Stere Gulea si mindui sâ scrie, cu agiutorlu al Lucian Dan Teodorovici, un schenariu di film, l;a care lucră trei an’i. Pi şcurtu trâ acţiuneaa filmului, care si faţe tru nord-estul ale Românie, câsâbălu Călăraşi, iu are şi mulţâ armân’i, şi Canada, putem s-nâ referim maşi la un personaj.
.Personajulu principal, Emilia mutreaşte sa mentina v’ie amintirea vechiului regim in ochii ficei sale, vinitâ cu isusitlu American, iu avea fudzitâ tru Statile Unite, imeadiat dupu revoluţia di-tru 1989, din România; tru aestu conflictu Emilia lu implicâ şi pi tatâ-su a featil’ei. Cu umor, ea si apârâ şi dzâţe cătră hil’e tra s-nu si nârâiascâ di armânirea a l’ei cu nostalghia comunismului, “Esc nâ babâ comunistâ”.
Aduţim aminte că romanulu duu care fu scris schenariul a filmului, inregistră un real succes atat şi în România şi tru xeane, cartea hiinda tradusa tru 10 limbe di circulatie internationala. Ma multu di atat, autorlu a cartil’ei “Esc nâ babâ comunistâ”, Dan Lungu, tru 2008, fu dublu nominalizat la prestigioasele premii Jean Monnet din Franta, agiungânda aşi primul roman care are intratâ pi lista scurta a liştei competiţie. Di-tru filmografia al Stere Gulea aduţim aminte Moromeţii, di amuşi 24 di an’i, tru 1978, filmul iarba verde de acasâ tru care giucâ şi actorul Ion Caramitru, tru 1991, documenarulu Piaţa a Universitatil’ei.
Cultura armâneascâ si hârâseaşte şi di activitatea a uneo tiniri inimoşi cum suntu membril’i a proiectului Avdeal, condus di Geoprgiana Vlahbei, secondatâ cu mare mâsturlâche di Daniel Nancu. Marţa tricutâ, 10 agheazmăciune, fu dişcl’is Ţercl’ul “Dhyeata” a luştui poriectu, numâ ţi aduţe cu tim’ie aminte poezia “Dhyeata” ale Matilda Caragiu marioţeanu, “Dhyeatâ trâ hil’imea”, pi care prinde s-u spunim şi noi aoa, dupu ţi sâ menţionăm că tru adunarea di dişcl’idire, pi 10 agheazmăciune, specificlu armânescu fu ghine scos tru mighdane şi di pitile armneşti adrate di tim’isita mamâ ale Georgiana Vlahbei. “Dhyeatâ trâ hil’imea”, di Matilda Caragiu Marioţeanu:
Hil’ea-m’I, vruta-m’i Ţi nu ti feaţişi ni Ghramusti, ni Samarina, ni Hrupişti, ni Pirivoli,
Ţi nu biuşi ni apâ adusâ cu ghiumili, di la Dolţâ, di la fântâna alu Bucuvalâ,
di-tu trâpiclu ali Vegh’ini
Ţi nu ştii ţi va s-dzâcâ, ni n’elu di Arghos, ni pita tu sinie, cu circhelu coaptâ,
Ni dzamâ di pâni, di dadâ armânâ adratâ, ni bucuvalâ dulţi, ş-niţi caşu cu umtu
Ţi nu-ai bâşatâ mânâ di omu auşu, di papu, di mumi tim’isiti, cu mân’ili hrisusiti,
Ţi nu şidzuşi ascumtâ, s-ţ-aducâ isusitlu,
Ţi nu ti-adraşi-nveastâ fârâ s-lu ştii bârbatlu,
Ţi ni că ştii ţi easti ocl’ulu cându algheaşti, di-ahâtâ aştiptari, ş-di ahâtâ vreari…
Hil’ea-m’i, birbisuşa-m’i, zbuldzlu-a meu di neauâ, ocl’u di mârdzeauâ, peru di aruseauâ, truplu di-aluneauâ, boaţi di pirdhyeayâ,
Ţâni-m’i, ţâni mâna-m’i…
Unâ altâ parte a culturâl’ei armâneascâ, suntu stran’ile armâneşti. Cum fu şi la un evenimentu di pi 14 agheazmăciune,sâmbâtâ.
Sutsata Multicultura Nicu Hagi, di Câmpulung, deadun cu Sutsata Culturala Armaneasca di Bucuresti , spusira stranjili armaneshtsa safi shi asteali muscelene. Eara prezenţâ di feaţirâ cadure Costa Farmazon, ama şi unâ filamre.
Oaspita di anami fu Vanghea Dimitrijeva-Kuzmanoska dit Shtip-Mcedonia ,cu stranji armaneshtsa.
Siptâmâna tricutâ, cându spusim hâbar di jale trâ moartea a poetului Ilia Colonia, fratile a nostru raman di-tru Albania, aveam alâsatâ zborlu ale Kira Manţu, trâ azâ, tru care aleapta poetâ lu prezintâ pi un di confraţl’i a l’ei tru mâsturil’ia poeticâ, zbor ţânut di ea atumţea cându fundaţia Bana armâneascâ lu aleapse pi Ilia Colonia tra sâ-l’i duruseascâ premiul Omul a Anlui.
Kira Iorgoveanu-Mantsu
ILIA COLONJA
Mi hârsescu s-amu furnjia tora seara sâ zburăscu ti unu poetu armânu ditu Arbinishii: Ilia Colonja.
Acâ nu avumu pânâ tora haraua s-nâ cânushtemu, potu s-dzâcu câ himu sots tu pareia a poetsloru armânji.
Ilia Colonjia s-amintă la anlu 1943, tu hoara armâneascâ Andon Poci, ningâ Ghirokastro, tu Arbinishii.
Bana a lui s-dizvârti, ca la multsâ armânji di-aclo, aputursits di dictatura comunistâ alu Enver Hogea: avinats, dispuljiats di tutiputâ, aveari, ndrepturi, pimtsâ tu mardzina a banâljei politicâ shi sotsialâ, arcats tu ahapsi, vâtâmats fârâ stepsu…
Ilia Colonja, armânu cu vreari trâ-nvitsari, fu-nkidicatu sâ-shi umplâ yislu ditu ficiurami: sâ s-ducâ tu analtili sculii universitari shi s-acatsâ lucurlu trâ cari vrea sâ-nveatsâ…
Soartea fu njearcâ cu elu, ama nu lu-aspâre shi nu-lj lo nâdia.
Autodidactu, cu mari vreari trâ carti, Ilia Colonja agiumsi pânâ tu soni unu intilictualu aleptu shi unu poetu shi prozatoru di simasii tu litiratura armâneascâ di adzâ.
Ama, s-alâsămu ma ghini s-nâ spunâ cu zboarâli-a lui, unâ shcurtâ autobioyrafii, adratâ tu proza Lunjinâ shi aumbrâ“ ditu cartea cu idyia numâ:
Di naturâ escu romanticu, njilâosu, durutu shi voiu sâ stau tu singurami. Nu beau tsiva alcoolic, nicâ cafei, ma duanea u beau. Mi arâseashti ma multu muzica rock shi atsea instrumintalâ. Nu zburăscu cu oaminji tsi nu lja hâbari di artâ, culturâ shi alti ahtări. Arâsescu pictura clasicâ.
Mi au vrutâ shi feati musheati, ti cari am scriatâ. Mini scriu, ma dzâlj-u, singurâ ti-atselji tsi nj-au undzitâ a njia shi ti atselji icâ ti atseali tsi lj-amu cunuscutâ tu bana-a mea. Shi, ti niscântsâ tsi nj-au gritâ altsâ. Arariori fândâzii. Amu cunuscutâ ahântu multsâ oaminj câtu nu potu sâ scriu ti nâsh shi s-bânedz unâ sutâ di anji. Scriu-ncrutsiljatu pi crivati. Dininti tsânu unâ careclâ pi cari bagu tifterea. Amu memorii bunâ shi ninga adyivâsescu fârâ yilii. Aestu escu mini.“
Pânâ tora Ilia Colonja tipusi ma multi cărtsâ: dauâ di poezii (Cântitsli-a meali“, 1997 shi Bunâ-vâ dzuua, Rămânj“, 2004) shi cărtsâli di prozâ shcurtâ:“Lunjinâ sh-aumbrâ“ (2002) shi A tsintsea simfunii — Spuneri ditu chirolu a comunishtsâloru“ (2006).
Proza alu Ilia Colonja easti unâ yilii a banâljei armânjiloru ditu Arbinishia comunistâ; bana di cathi dzuuâ a picurariloru armânji cari-sh muta târushtea di-aclo-clo, dupu chiro…
Dispârtsâts di murlu di teljiuri cu schinji, di fratslji armashi tu Gârtsii, Armânjiljii ditu Arbinishii trapsirâ nitraptili. Ama unu singuru lucru armasi anamisa di elji: limba – cari fu singirlu mâyipsitu tsi-lj liga unu di-alantu.
Ilia Colonja n-adutsi dininti unâ lumi armâneascâ tsi kiru trâ daima: bana a picurariloru cu cupiili di oi, cu furiljii ditu muntsâ, cu isuseri, cu numtsâ, cu alâsări, cu isturii di vreari, cu musheati feati ca Dola, Zisa, cu Dada, Ata, lali Tusha, lali Nida…
Aestâ banâ easti zuyrâpsitâ sh-cu dureari, ti itia câ urutlu comunizmo asparsi arada tu cari s-afla armânamea di daima shi câ statlu comunistu arbinesu sculă fermi“ cu tutiputa a celnitsloru armânji… Aclo, tu aesti fermi lucra tora ca sclayi armânjilji cari di daima sh-furâ domnji tu muntsâ.
