Ṭentenaru Mihai I di România
Anlu 2021 avu ma multi ţentenari andicra di cumu eara arada, unu di aestea easti aţel anda s’amintă aţelu ditu soni văsille ali Românie Mihai I. Fu unu suvearan cari agiumsi la anălțimea a căftărloru a unei ahtari ipotisi tru oclli a contemporanilor a lui. U cumăndusi România tru añi multu grei, añilli a regimlui fascistu, añilli a doilui polimu mondial, añilli di yineari la puteari a regimului comunist.
Steliu Lambru, 27.10.2021, 10:08
Anlu 2021 avu ma multi ţentenari andicra di cumu eara arada, unu di aestea easti aţel anda s’amintă aţelu ditu soni văsille ali Românie Mihai I. Fu unu suvearan cari agiumsi la anălțimea a căftărloru a unei ahtari ipotisi tru oclli a contemporanilor a lui. U cumăndusi România tru añi multu grei, añilli a regimlui fascistu, añilli a doilui polimu mondial, añilli di yineari la puteari a regimului comunist.
Mihai I s-amintă tru 25 di sumedru 1921 tru castelu Peleș, di Sinaia, reședința rea văsilleadzloru ali României. Fu hillilu a văsillelui Carol al II-lea și al principesăllei Elena di Gărţie și Danemarca. Tru clirunumia a lui genetică avea nai cama mări dinastii ale Europă, a Hohenzollernilor și Romanovilor, ama Mihai I daima spusi “escu român pritu amintari şi miră”. Numa di pătigiuni lliu băgară ti aduţeari aminti al Mihai Viteazul, prinţipili ali Muntenie ditu secolul al 17-lea, cari mindui ună uniune personală anamisa di Muntenia, Moldova și Transilvania. Mihai agiumsi prima oară văsille la ilikia di 6 ani, tru1927, la moartea a paplui a lui Ferdinand I. Afendi a lui, yinitorlu văsille Carol al II-lea, avea traptă măna di la ndreptul di prinţipi clirunumsitoru cu un an ninti, tru1926. Tru1930, după trei ani di văsilleanță, afendi a lui Carol aproaki s’hibă diznău prinţipe clirunom și s’hibă încoronat ca văsille ali României. Al Mihai ălli si duruseaşti titlul onorific di “Mari voievod di Alba Iulia”, titlu purtat di prinţipili clirunomu.
Dupu 10 añi, tru 1940, ahurhea a doua dumnille după ţi tatăl a lui trădzeamana di la prerogativele a lui di suvearan. Tru meslu yismăciuni 1940, Mihai agiundzea pi tronlu ali Românie a daua oară, ama tora tru unu kiro multu ndilicatu: fănicolu a kirerloru teritoriale și ascensiunea a extremăllei dreaptă. Generalu Ion Antonescu agiundzea cumăndarlu a statlui, ligăturlir cu aestu hiinda un altu capitol a aduţerloru aminti uruti a suveranului pi cari li mărturisea tru 2008, atumţea cându deadi un interviu ti Centrului di Istorie Orală ditu Radiodifuziunea Română.
“El tutu mi lugursea ună turlie di părmătie neglijabilă, bună tră simnat nascanti lucruri, şeflu ali armată, uniforme, parădz, maşi lucre di ahtari turlie, ama alanti. Aveamu ma multă tiñie tră mama mea, di itia că, haristusită a lui ea s-turnă după yismăciuni 1940 şi tră aesta mini ălli daima ălli pricunuscui. Ama deapoa ahurhiră măcăturli. Fu unu di mesajele a noastre di Anlu Nău, ăni si spari, ică ti Cărciun 1943, cându spuşu ţiva negative ti polimu. Mutară capu şi nemţăllii, ama nu fu niţi ună zñie dupu aesta.”
A văsillelui Mihai I ălli si reproşa tratamentul la cari fu băgatu Ion Antonescu după arestarea di pi 23 di agustu 1944, cându România tricu tru tăburea a aliațlor: nivrearea a văsillelui ta s’lu graţiadză fostul conducător a statlui. Tră aţea alăxeari a taberelor, România fu recompensată cu darea năpoi ali Transilvanie di Nord ţi u avea kirută tru agustu 1940. Tru 2008, suvearanlu avu exighiseri tră atea ţi s’feaţi atumţea. “Fu tru caplu a mulţăloru ideea că eu puteam să-lu graţiedzu i să-lli comutu pedeapsa. Elli nu ştiu sistemlu constituţional cari eara la noi atumţea, că niţi un act, baş simnat di mine, nu eara valabil cara nu eara contrasimnatu di un ministru. Tru iţi nomu eara aesta. Emu, tru cazul aestu, ministrul di justiţie eara Pătrăşcanu, el nu vrea s’bagă semnulu. Şi aesta nu akicăsi vărnu. Tru cazlu aestu, ruşllii şi anglo-americañillii vărnăoară nu vrea s’aproaki.”
După polimu, PCR u loa tută putearea tru stat cu agiutorlu a Armatăllei Roșii di ocupație. Văsillele Mihai I și anturajlu a lui s-ncuntrară la tăvăluglu sovietic pritu tuti călliurli legale ti li avea. Ama ixikea a agiutorlui ditu Occidentu democrat u feaţi dgheafuraua. Tu 30 di andreu 1947, cu tuti instituțiile a statlui sumu control a guvernului comunist, văsillelu Mihai I eara forțatu s’abdică și s’fugă deadunu cu dada a lui. La 26 di ani el avea s’ahurhească ună bană nauă și să-și thimilliusească ună familie bazată pi rigorile ali morală embistimenă.
Tru tuț añilli a dictatur4llei comunistă boaţea a văsillelui s-feaţi avdzătă la posturli libire di radio condamnânda abuzurli și crimili a regimlui comunist. După 1989, suveranlu avinatu s’turnă tu văsilie diznău și românii nviţa di ună parti a istoriillei a loru işiş ţi lă fu furată. Tru interviul adusu aminti ditu arhiva Radiodifuziunii Române, el dădia ndaua urminii ti bărnurli yinitoari, urminii aplo, di bană. “S’aipurtaticu uminescu cu alanţă, cât s’poate s’tiñiseştăă tuţ alanţă. Să spuñi buneată, ngenearal, ama nu buneată până la infinit, câtivărăoară lipseaşti şi apridunari, cum să spune. Vidzui ahăti lucri teribile cari s’făţea tru v4silie cu oamenii şi când vedz că autoritţli nu apleacă ureacllea şi aproapea că îlli arucă pri padi, ţă si faţi aynosu cându vedz ahtari lucru. Mini escu înviţatu altuţiva: tamamu aesta, uminillea, şi să spuñi tiñie şi a oarfănlui că tutu oamiñi himu. Easti multu greu câtivărăoară când îlli andămusescu niscănţă cari nu au aestă mentalitate şi agudescu pi oamiñilli aeşţa oarfăñi, îlli arucă aclo ca vără cuprie, easti ţiva infernal aesta!“
Ṭentenarul ti aminttarea a văsillelui Mihai I însimneadză adza, întră multe altele, dzuua armatăllei române cari, tru 25 sumedru 1944, elibera tutu teritoriulu ali Românie di sumu ocupația xeană.
Autoru: Steliu Lambru
Armânipsearea: Taşcu Lala
