Transnistria, un conflictu nglliţatu
Idyea cum ma marea parti ditu ripubliţli a Uniunillei Sovietiţi, ntră cari și Ucraina ama și Rusia, Ripublica Moldova ș-proclamă independența tru 1991. Fu rezultatlu a unui proţes mplinu di curayiu di ampărţari di structura sovietică și di riafirmari a speţificlui naționalu, limba română și alfabetlu latin. Tru tutu aestu kiro, majoritatea rusofonă arădăpsită tru zona di nastânga a Nistrului a Ripublicăllei Moldova spusi ună opoziție separatistă andicra di autoritatea ţentrală a Ripublicăllei Moldova. Aestă reghiuni avea majoritatea industriillei ditu fosta ripublică sovietică, hiinda și un loc aleptu di rușllii cari avea lucrată tru ma multi serviţii greali tra s’agiungă la ună pensie mari şi isihă.
Marius Tiţa, 21.03.2022, 10:24
Tut tru Transnistria eara dănăsită și Armata a XIV-a, fostă sovietică, agiumtă rusă. Dealihea, aestă concentrare, cari îlli dădea izini ali Transnistrie s’declanșeadză ună acțiune separatistă, nu fu fără planu faptă. Eara, neise, ună topă cu efectu amănatu, minduită ditu kirolu al Stalin, aţel cari lo aestă parte a Moldovăllei, di la România, tru 1940. După proclamarea independențăllei Ripublicăllei Moldova di Uniunea Sovietică, la 27 di agustu 1991, reghiunea transnistreană u apreasi mintireaşea ti ampărţari, di tricu deapoa la provocări cu askerea.
Tu aestă hăvae, la 2 di marţu 1992, ună unitati di geniști dănăsită Cocieri, tru zona transnistreană a Ripublicăllei Moldova, dimăndă că intră sumu cumandulu autoritatillei ţentrală, di Chișinău, a tinirlui statu independentu. Easti oara tru cari Armata a XIV-a rusă, arădăpsită tru zona transnistreană a Ripublicăllei Moldova, atacă militar putearea ţentrală a statlui pe teritoriul a curi eara. Aşe ahurhi polimlu secesionistu, tu cari s’ampulisiră parei paramilitari viniti ditu tută Rusia cu aţeali locale, andrupăti cabaia, nica şi cu armament, di ună armată rusă, contra Ripublicăllei Moldova, cari nu avea aprăftăsită ta ş’andreagă a llei askeri işişi. Ti aţea, aliştei aputruseari di forță vinită ditu spațiul rus ălli si ncuntra, cu giuneaţă, di păltiră cu bana, ună armată di vuiniţ, tuț moldoveni.
Aestă catandisi dramatică cu zori fu akicăsită di media occidentală, cari, tru aţea oară, minduea și dimănda că tancurli a Ripublicăllei Moldova atacă minoritatea rusofonă, ghini ama, averlu eara că easti zborlu di armata arusă, cari îlli tufikisea vuiniţlli ţi eara neise armata Ripublicăllei Moldova.
Tru veara-a anului 1992 s-agiumsi la ună dănăseari a alumtiloru cari alăsară zona transnistreană sumu controlu pănu di mardzină separatiștilor arusofoni. Tru aestu kiro, elli ș’proclamară independența, intrânda tru gioclu a fuvirserloru di aestă turlie practicati di Rusia di 30 di añi ş-cama. Multi ditu aesti evoluții s-pari că li cunuştemu. Politica a faptului umplut și a conflictului nglliţatu fu practicată cabaia di Rusia, tru aesti ditu soni trei dekenii, cându diferiti doctrine moscoviti zbura andreptu di rifăţearea, sumu ma multi turlii, a unei structuri tru cari fostili stati sovietiţi năpoi s’intră maş sumu controlu ali Moscovă.
Cu arastea că s’umplură, tu 2 di marţu marţu, trei dekenii di la declanșarea a polimlui ditu Transnistria tricu nidukită, tru halatlu babageanu, aputrusearea ali Ucraină. El nă spuni, ama, că fuvirsearea arusă nu dănăssi, tră născănti state independente, tru aesti trei dekenii. Nu să zbură ici ţiva la measa di păzărăpseri, nai ma multi ahtări catandisi nu ascumbusiră cu sinferlu canţelariili ditu ascăpitată, cari căftă ma multu s’aibă ligăturli economiţi și energhetiţi privileghiate cu Rusia.
Catandisea a Ripublicăllei Moldova și conflictul nglliţatu di 30 di añi di pe teritoriul a llei nu armasi nidukită niţi barimu tru epoca di aprukeari anamisa di NATO şi Rusia, ditu kirolu al Boris Elțăn. Polimlu contra Ucrainăllei năpoi li faţi ş-li tindi ahtărli metodologhii și prinţipii cari ș-exerseadză impunitatea tru kiro. După 30 di ani, Transnistria easti un statu di facto, ndrupătu ndreptu di Rusia, cu ună forță militară remarcabilă și scuţănda tu videală totna idheea di independență.
Autoru: Marius Tiţa
Armânipsearea: Taşcu Lala
