Di la Academia Română la giocurile olimpiţe
Academia Română fu adârată/fondată tru 1866, aşi că sărbătoreaşte, dzâlile aestea, un secol şi giumitate di existenţă. Iniţial si-are numită Societatea Literară Română, ama tru scurtu chiro agiumse Societatea Academică Română. Tru marţu 1879, ţel ma analtul for di cultură şi ştiinţă românescu l’ia titlul actual, Academia Română. Momentulu di aoa şi 150 di an’i fu ndreptu/pregătit şi anunţat di numiroase iniţiative care acâţară bană tru toate teritoriile locuite atumţea di român’i. Ulterior, aţiste eforturi si canalizară într-ună întreprindere chentrală, apânghisită di capitala român’ilor, Bucureşti. Vizionaril’i care u feaţiră aestâ lucrare îşi propunea să promoveadză creaţia literară şi ştiinţifică ama, cama multu, vrea să realizeadză un dicţionar complex a limbâl’ei română. Conform a actilor di înhiinţare, ţel’i 21 di membri fondatori eara personalităţ marcante şi din Moldova şi Ţara Românească, ama şi din teritoriile româneşti aflate, atumţea, sum stăpânirea a imperiilor xeane: Transilvania, Banat, Maramureş, Bucovina şi Basarabia. Eara reprezentaţ şi aromân’il’i din Balcani, atumţea reghiune a Imperiului otoman. Ma mulţâ scriitori şi oamin’i di ştiinţă di orighine aromână agiumsiră membri a li Academie Române ama unuli di el’i avu un rol determinantu tru crearea a liştei instituţie, ţi cara că putu s-bâneadză tra s-u veadă după ţi fu adrată.
Marius Tiţa, 03.04.2016, 22:17
La giumitatea secolului al XlX-lea, Evanghelie Zappa eara lughursit un grec care, vinit la nordu di Dunăre, în Muntenia, feaţe ună muşată aveare di-tru agricultură ama era ştiut şi ca un om generos/cuvârdă, implicat în eforturile di dezvoltare a societatil’ei. La un moment dat, di cara discută cu Alexandru Ioan Cuza, domnitorulu ţi avea unită Moldova cu Muntenia, şi aflânda intenţia trâ fondare a unei Societate Literară di tip academic, deade imediat ună sumă serioasă di pâradz trâ aţistă idee. Ulterior, va să facă donaţii esenţiale şi trâ mutarea a Atheneului Român ama şi publicarea Dicţionarului român şi a Gramaticâl’ei a li limbă române. Tut aşi, pi coperta a primâl’ei ediţia a Dicţionarului easte evocată memoria a fericitului Evanghelie Zappa”, ţi finanţă elaborarea şi tipărirea a tiriului volum. Generosulu om di afaceri avea moartă tru în 1865 iar tru testamentu avea lăsată ună subvenţie anuală trâ succesulu a iniţiativilor academiţe a român’ilor. Tru 1867, la inaugurarea a unui nou sediu a Societatil’e academică, fu dizvălit şi un bustu a lu Evaghelie Zappa, ţel care u susţânu înhiinţarea a unei Academie a român’ilor. Ună statuie a lu Evanghelie Zappa si aflâ şi la Atena, în faţa a palatului ţi nu nal’iurea are numa Zappeion. Fu mutat cu pâradzâl’i a lui şi aduţea aminte multile iniţiative culturale şi cama multu sportive derulate tru Gărţie şi pi care, tut el, li-are finanţată.
Lipseaşte sumcundil’iat că Evanghelie Zappa easte ţel care u avu ideea a loaril’ei diznou a giocurilor olimpiţe di-tru Antichitate şi, cu susţânirea lui financiară totală, reuşi să organizeadză şi întreaţiri sportive olimpiţe, după principiile cunoscute şi practicate şi astăndză. El mindui întregulu sistem şi li plăti tute. Sportivil’i si întriţea tru alergări, alumte, ghimnastică şi aruncarea discului iara premiile eara constituite di aţeale 3 medalii, decernate şi astăndză. Primile întreaţiri olimpiţe moderne, la m’il’e di an’i di aţeale antiţe, si-au desfăşurată, la Atena, tru 1859, tru care chiro baronulu Pierre de Coubertin, considerat internaţional ca fondator a giocurilor olimpiţe moderne vrea să si nască 4 an’i ma târdziu, tru 1863. Aşi, ligătura întră înhiinţarea, aoa şi 150 di an’i, a li Academie Română, sum forma a Societatil’ei literară di atumţea, şi redişteptarea a ideil’ei olimpică easte un om, Evanghelie Zappa, aromân di-tru Epirulu albanez, pasionat a culturâl’ei grăţească, om di afaceri di succes di-tru principatile româneşti, generos/cuvârdă filantrop şi mecena, ţel care li are urmată ideile lum’inoase di-tru istoria populilor tru mesea a cure are bânată, are lucrată şi are avută v’ise. (Marius Tiţa)
Armanipsi: Hristu Steriu
