Economia dirijată şi băntali

Sistemlu ali economie dirijata di cătra stat fu una piesă di rezistenţă a regimlui comunistu. După instalarea a primlui guvernu comunistu tru România, pi 6 di martu 1945, PCR a ahurhi s-bagă tru practico aestu sistem. Tra alaxearea ali economie, partidlu comunist baga besa pi instituţiile di stat pi cari li avea aputrusita sum tutela ali armata sovietica, pi cadrili isisi, pi lucarlu ideologicu, pi zori şi pi cointeresare. Ritmul di treatiri di la una economie liberă di piaţă la una centralizată şi planificată fu una cari tanu ndoi an’i, ama cu obiective ghini zugrapsiti şi bagati tru lucru.Metoda fu naţionalizarea ica confiscarea, iara bantali fura anamisa di printipalele bunuri cari tricura tru nicuchirata a statlui. Lugursiti un ditru seamnili a capitalismului, bantali fura deposedate di prerogativele şi di activili a lor, di ndreptul tra s-da mparmuturi şi tra s-apufuseasca tocuri, di depozite şi alti creanţe.

Steliu Lambru, 12.09.2015, 17:29

Nomlu 119 dit 11 di cirisar 1948 naţionaliza ntrprinderli industriale, bancari, di asigurări, miniere şi di transporturi, cari intra tru nicuchirata a statlui. Practic, iti halati di producţie s-ti adutea amintaticu eara etatizata. Nicolae Magherescu, membru a tineretlui liberal şi şef di caghinit a ministrului di finanţe Mihail Romniceanu, ş-adutea aminte tru 1996 cându fu intervievat di Centrul di Istorie Orală dit Radiodifuziunea Română di momentele cari s-featira dupu naţionalizari.“Tuţ lucratorl’i ti eara la alanti bănta fura priloaţ di Banca Naţională, cari agiumsi bancă di stat şi masi prit ea s-fătea tute opearaţiunile bancari: şi di casă, şi di credite, şi decontări şi tuti. Eara una singură bancă, di atumtea ahurhi sistemul centralizat a statului. Sistemlu centralizat a statlui ahurhi cu sistemlu bancar, căte sistemlu bancar eara atel cari li tanea pârghiile economico-financiari tru mâna a lui şi atumtea ma asparsi tut sistemlul bancar particular şi concentrândalui tuti opearaaţiunile tru una singură bancă centralizată, di atumtea ahurhi sistemlu centralizat di statu.”

Etatizarea a sistemlui bancar dusi la cadearea ali economie di piaţă şi a sistemlui di creditare, a circulaţiil’ei monetare, “motorlu” a unei economii sănătoasa. Mihail Magherescu ş-adusi aminti di naile condiţii tru cari lucra un lucratoru tru una bancă.“Earam nau intrat tru bancă şi aveam nai cama n’ica tin’ie di cafi mes, că earam stagiaru, una tin’ie di vara 4.500.000 di lei, iara una pâni eara 200.000 ica 400.000 lei, vahi şi ma multu. Tra s-asparga ica s-confisca tute aesti halat di producţie cari eara tru mâna a clasal’ei di mesi ica ali burgheziei, guvernul vini cu una reformă monetară, ama nu eara una reformă monetară tru noima alithea a zborlui, ca eara masi una lichidari a tutulor paradzlor, ama nu s-dădea ici ti va al’iumtrea.

Noi cari earam lucratori earam singurl’ii privilegiaţ cate loam una tin’ie di cafi mes cât di n’ica, ama eara una tin’ie. Ţanu minte că atumtea, tru 1947, loi 30 di lei, ama cu 30 di lei aeşta puteai s-adari tiva. Alţii, cari nu eara tru “câmpul a lucarlui” cum spunea comuniştil’i, nu loa ici tiva. Şi aesta fu nai ma mari goadă cari s-deadi ali burghezie, că prota s-prota al’i si loara paradzl’i. După ti loara paradzl’i, după un an di dzale, guvernul vini cu naţionalizarea a tutulor nteprinderilor particulare şi atumtea s-deadi a doaua goadă.

Tru anlu 1952 vini a doua reformă monetară cari nu s-feati la paritatea di 1 la 1, ca la paritatea di 1 la 20 şi nu s-alaxira tut paradzl’i ti l’i-avea deponenţal’i, ca masi până la un cuantum. Aesti fura halatli prit cari Partidlu Comunist căfta s-ascapa di burghezie şi să-şi atragă tuti halatli tru paradz cari eara tru vasilie.”Consilierl’i sovietit fura un element esenţial tru naua turlie di economie pi cari putearea comunistă di Bucureşti u baga tru practică. Ia ti spuni Mihail Magherescu:“Tru Banca Naţională mini, isis, vidzui consilieri cându earam priloat di la Banca Românescă. Maca earam multu tinir şi nincurunat, mi pitricura la sucursala Ploieşti, ama nu sidzui ca masi doi ani şi deapoa mi turnaiu tru centrală. Şi cându mi turnaiu tru centrală, aesta s-feati prit 1949-50, avea clo un consilier sovietic cari avea numa Romaşov, n’i-aduc aminti numa salami. Şi nu eara kiskinu tru stran’ili cu cari eara nviscut şi pantalon’i nicălcaţ, asi câtu ţan io minte. Şi aestu vini cu tuti instrucţiunile di la GostBank, di Moscova, şi noi tricum cu tuti operaţiunile a noastri di bancă pi modelu GostBank.”

Ama Mihail Magherescu vru sa spună că regimlu s-andrupa şi pi vecl’ili cadre ti agiundzeari scupadzl’i a lui:“Tuti capitili cari cumandusira aestu proces multu ghini ndreptu fura cadrili vecl’i. Ma s-earai kiskinu, nu avuşi nicukirati ica nu aveai intreprinderi,ma s-earai un bun lucrator, earai alăsat s-lucredz. Şi tut aestu aparat kiro di 8-9 ani feati lucarle aesti, dimec comuniştii lucrara tut cu cadrile vecl’i. Io pot să zburascu ma ghini dispre Banca Naţională, iu lucraiu până cându inşii la pensie. Tuţ foştil’i directori cari eara ma vecl’i şi avea atumtea 45 di ani ica 50 di ani fura alaxiţ preayalea ayalea cu cadre vecl’i di partid nica şi cu huryeat cari aca nu avea una pregătire financiaraă, baga besa multu di multu pi tehnocraţii cari eara tanuţ tru posturi şi nu eara tru funcţie di cumanduseari.”Prit naţionalizare, bantali româneşti s-integra tru un tip di economie cari nu avea futa varnaoara probat tru niti una vasilie dizvoltată. Economia dirijată părea pi carti una superioară a atil’ei di piaţă, ama tru realitate va s-agiunga tamam al’iumtrea: falimentul avea s-iasa tru videala tru an’il’i cari vrea s-yina.

Angrapsearea: Steliu Lambru

Armanipsearea: Tascu Lala