Cruţea Aroşe tru România
Crutea Aroşe alânci ufiţial tru România tru 1876 ca organizaţie umanitară. Protlu a l’ei scamnu fu tru uborlu a Spitalui Colţea dit Bucureşti. Crutea Aroşe română fu pâtidzatâ nica di la thimil’iuseari: unâ ambulanţă, ndreaptâ cu ateali ţi suntu ananghi şi deadun cu un medic şi ma mulţâ infirmieri, fudzea dit România tra s-da agiutor a pliguiţlor dit polimlu sârbu-nturtescu. Tru polimlu ruso-româno-turc dit 1877-1878, polimlu di independenţă aliRomânie, Crutea Arose eara unâ organizaţie experimentată.
Steliu Lambru, 15.01.2014, 14:40
Anamisa di mărli personalităţ ali Crutea Aroşe s-arâdâpsirâ Vâsiloan’ia Maria, nicuchira a vâsil’elui Ferdinand I, a curi imagine, nviscutâ tru uniformă di soră medicală, ţi tritea dit un spital di campanie la altu, tru chirolu a protlui polim mondial, u anvârligarâ lumea. Unâ dit caracteristitli a societăţilor di Cruce Arose easti solidaritatea anamisa di societăţle naţionale surori şi compasiunea spusâ tră om, cari ţi s-hibâ taburea dit cari faţi parti şi di religia ţi u ari.
Dit mărturiile a aţilor cari lucrarâ tru Cruţea Aroşe, păstrate di arhiva a Centrului di Istorie Orală dit Radiodifuziunea Română, aleapsim trei exemple. Ani Cicio-Pop Birtolan eara hil’ia al Ştefan Cicio-Pop, un di liderl’ii politiţ a românilor dit Transilvania. Ea fu activă tru Cruţea Aroşe ama ş-adutea aminti di bitisita a protlui polim mondial şi di haraua di nâintea a thimil’iusearil’ei ali Românie Mari.
“Tru chirolu a polimlui earam cama mari. Lucrândalui la Cruţea Aroşe nu feciu discriminare, earam la un spital iu nidzeam şi lâ dâdeam a soldaţlor cari nu avea mân’i, cicioare, mâcarea cu linguriţa tru gură. Adram ţi puteam tra s-lâ u ndulţim mira. Ş-atumţea unâ ş-unâ ân’i dzâşu: ndridzem unâ permanenţă tru gară cu doamnele a noastre românţi di la Crutea Arose şi va s-dăm ceaie caldâ, va s-dăm n’itl’i pâniţi pi cari le adram acasă, le frimtam.
Sora a mea di 14 ani, le cutea dzuuâ şi noaptea, nu durn’ea, şi cu unâ mul’eari ţi u aveam ncasâ. Şi ân’i dzâsu: ţi s-adrăm, lipseaşti s-adrăm un manifestu. Ma s-am un gol exemplar dit aestu manifestu pi cari cu haraua ţi nu ari spuneari a tinereaţâl’ei nu mata ân’i aduc aminte cum lu ndrepşu! Ştiu că mi himusiiu la pian şi ahurhim s-cântăm Dişteaptă-ti române! şi La arme! Eara unâ nebunil’e tinirească.”
Mircea Carp fu ofiţer şi aprucheat a american’ilor cari lucra tru Crutea Arose. Ninti s-fugă dit România, fu ncl’isu di năili autorităţ comunisti sum pretextul că avea ligături cu american’il’i:
“Dit marţu 1947 până la ncl’idearea a mea, earam tru caplu a nâscântor parei cari ampârţârâ doara americanâ la Iaşi şi Vaslui. Aoa vrea anchetatorl’ii s-pingâ ancheta, desi pitricui mesaje secrete di la autorităţli americane ti nâscânti elemente ale Cruţi Aroşe românâ dit Vaslui şi maxus di Iaşi. Aoa aprâftâsiiu s-mi trag niheamâ spunândalui pi giumitati averlu şi s-nu dau niţi unâ informaţie, câte pricânâscui că duş di doauă ori cărţâ ţi eara ncl’isi. Cafi oarâ spuş că, ma easti zborlu ti un ofiţer, eu nu puteam s-dişcl’idu cartea şi s-ved ţi ari năuntru.
Anchetatorl’ii bâga zori că tru cărţâ avea informaţii icâ instrucţiuni militare ti Crutea Arose di Iaşi şi di Vaslui, lucru ţi eara di primansus, câte ahtari lucru nu adra american’il’i tu atea oară. Maxus că eara zborlu ti unâ misiune di asistenţă tră populaţia dit regiunile aguditi di xari. Aşi că am pricânâscui că duş cărţâ, ama spuş că aestea eara dişcl’isi dinintea a mea, la Iaşi şi Vaslui, şi tru eale scria că eara instrucţiuni di turlia cum lipseasti s-hbâ ampârtâtâ asistenţa americană. Nu eara zborlu ti vârâ chestiune di spionaj, sabotaj i altuţivva.“
Alexandru Smochină fu hâpsinaticu politic şi atumtea cându agiumsi tru lagărlu di Magadan, tru Extremlu Orientu, âl’i si spusi că poate s-pitreacâ cărţâ tru România prit Crutea Aroşe:
Neşu aclo, tru sala di mease, că aclo nâ grirâ. Eara tuţ xen’il’i: coreeni, japonezi, germani, bulgari, sârbi, unguri, finlandizi, români, baltiţ, eara cetăţeni sovietici, greţ, dit Asia eara deapoa persan’il’i, neise, multe mileţ. Şi aclo, ti niheamâ chiro, după ţi şidzui ningâ Lascu, un român di Bucureşti. Şi yini un cari nâ spuni simplu că avem ndreptul să scriem tru ţară, la familia a noastră. Ti aestâ, nâ da cărţâ poştale Crutea Arose şi Semiluna Arose. El nâ cândâsi s-lâ scriem a părinţâlor. Nâ spunea, şi avea ndriptati, că mama easti mamă. Cari ari nveasti nu sâ ştie desi nica li ari, după ahât an’i.
Nâ deadi câti unâ carti poştală şi nâ spusi că avem ndreptul să scriem cafi mes. Puteam s-câftăm automat, tru mes, câte unâ carti poştală, tra să scriem. Nâ spusi că avem ndreptul s-apruchem colete poştale, că putem s-apruchem şi pâradz, şi nâ spusi ţi nu putem s-apruchem, armati, şi alte lugurii ahtări. Lucurlu aestu nâ hârsi multu di multu şi tuţ angrâpsimu, nica şi aclo. Şi el nâ adună cărţâli poştale. Ama, di furn’ia că tricum totna tru un lagăr, icâ tru altu nu apruchem apandisi câ maşi di partea a nicuchirâl’ei şi a fiticâl’ei a mea.”
Crutea Arose tru România fu unâ manifestare a solidaritatil’ei, anaparti di duşmânil’e, anamisa di oamin’i şi naţiuni. Ea ş-feaţi borgea tru misiunea a l’ei tra s-aducâ unâ aradzâ di lun’inâ, hâidipseari şi nâdie tru greulu chiro.
Autor: Steliu Lambru
Armânipsearea: Taşcu Lala
