In Memoriam Nicolae Constantin Batzaria (20.11.1874 – 21.01.1952)
Nicolae Constantin Batzaria s-amintă tru 20 di brumaru 1874, Kruşuva, Macedonia di Nordu şi tricu tu alantă etă tru 21 di yinaru 1952, București. Fu un prozator și publicistu di fară armânească.
Tașcu Lala, 22.11.2019, 05:34
Nicolae Constantin Batzaria (20.11.1874 — 21.01.1952)
Marli umoristu Nicolae Batzaria, easti faptu tu 20 di şcurtu, iara tu meslu brumar ăl’i si arupsi hirlu a banăl’ei tu ună hăpsani comunistă.
Nicolae Batzaria, s-featsi Cruşuva tu anlu 1874. Anvitsă prota la şcoala românească dit căsăbă ş-deapoa la Liceulu Românescu di Bituli. S-ngrăpsi la Facultăţli di Literi ş-Dreptu Bucureşti, ama trapsi mănă dila anveţu câ nu avea cu ţi s-bâneadzâ. Ahurhi lucurlu di tiniru: fu director ş-profesor la Scoala Românească di Cruşuva, profesor la Liceulu Românescu di Ianina, la Liceulu di Bituli, inspector şcolar ti Vilaetili Cosova ş-Sârună, ţi eara atumţea sum turţă.
Di itia că eara un bun politician şi ştea ghini ş-limba anturţească agiumsi senator di Istanbul tu anlu 1908 ş-ministru a Lucrărlor Publiţi tu anlu 1912 tu Guvernul a Gion’ilor Turţă. La anlu 1913, simnă di partea ali chivernisi anturtească Tratatlu di Irin’i di Londra. Dupu protlu polim mondial vini s-băneadză tu Românie iu u mbărţătă cariera di publicistu şi scriitor.
Năs băgă thimel’iulu la multi revisti ş-gazeti armâneşţă şi colaboră ş-la multi alti. Scoasi n’Sărună prota gazetă armânească “Deşteptarea” tu anlu 1908. Publică avdzătili “Părăvulii” prota tu revistili armâneşti a chirolui. Tachi Papahagi ăl’i scoasi ”Părăvuliili” tu volum tu anlu 1935, tu colecţia “Biblioteca Naţionala a Aromânilor”, ţi năsu u ndridzea, dupa ţi avea tipusită născănti di aesti paravulii nica dit 1922 tu cunuscuta a lui “Antologie Aromânească”.
Ama ţi suntu aesti “părăvulii”? Născănti isturii şcurti ti arădeari, ngrăpsiti tu stihuri, cari pirmitusescu cu mari hazi fapti dit bana-a armân’ilor di văr kiro ş-tu cari autorlu ş-arădi di căsurli a armân’ilor: alăvdari, scljnciami, pirifanji, glărimi, ş-alti ahtări. Di altă parti ama, avem ş-altă soie di părvulii, tu cari humoristul a nostru scoati tu migdani itsrăl’ia a armânlui andicra di atsel’i cu cari băneadză deadun: arbineşi, turţă, ghifţă, greţ, văryari etc. Nu suntu alăsati nanăparti niţi mul’ierli cu născănti di huili a lor, născănţă prefţă nu para tin’isits ş-mulţă, mulţă alţă. Cum eali suntu multu pi chefea a armân’ilor cunuscura ună mari arăspăndeari tu comunităţli armâneşti, iu urdinară ma multu pi cali orala , căţe maş puţăn kiro armân’ili putură s’nveaţă la şcoală ti scriitorl’i a lor.
Nicolae Batzaria ngrăpsi ş-proză, ma multu pi româneaşti, ama ş-pi armâneaşti: schiţi, isturii ţi armasiră arăspânditi tu gazetili româneşti ţi li cumândusi, ică la cari ngrăpsi. Ari scriată ş-literatură ti ficiuriţ ş-cumăndusi revistili româneşti “Dimineaţa copiilor”, şi ”Universul copiilor” iu simnă cu pseudonimlu Moş Nae, cum ş-cu pseudonimi cum Ali Baba, Dinu Pivnicieru, N.Macedoneanu. Easti părintili a personajlui Haplea, soie bună cu Păcală, ică Nastradin Hogea.
Proza şcurtă, isturiili ică romanili ngrăpsiti pi româneaşti suntu interesanti maxus tră lumea ş-bana balcanică ţi li zuyrăpseaşti cu mari măsturlaki.
Nai ma cunuscută ş-vrută operă al Nicolae Batzaria armâni opera “Paravuliili” iu iasi tu videală nai ma ghini harea-a lui ş-cu cari amintă un loc di mari tin’ie tu literatura armânească.
Prota versiuni pi româneaşti a “părvuliilor” u deadi Hristu Cândroveanu tu Antologhia “Un veac de poezie aromână” ti işi Bucureşti tu anlu 1985.
Multu bun cunuscător a limbăl’ei armânească şi a suflitlui armâneascu, Nicolae Batrzaria yilipseaşti lumea armânească ntreagă, şi nu l’i-ascăpă ici ţiva dit peză, arăslu şi şicăili a l’ei. Aşi cum angrăpseaşti Nick Balamaci pi frăndza di internetu iu zburasti ti Nicolae Batzaria “ună cultură ţi nu poati să-şi arădă di ea işişi nu poati să s-alăxească ş-ună cultură cari nu poati să s-alăxească nu poati s-armână tu bană tu aestă lumi ayun’iusită. Nicolae Batzaria easti un scriitor cari feaţi pidimo ta s-ascapă di la kireari veacl’ia a noastră adeti adrănda şicăi cu ea”.
La pţăn kiro după ţi comuniştil’i u loară putearea tu Românie, fu ncl’isu că eara contra a lor. Muri tu ahapsi la 20 di brumar 1953, după ună bană di lucru niacumtinată ş-di alăgari prit tută Peninsula Balcanică ti fara armânească.
Tu anlu 1971 işi Bucureşti ună ploaci cu poezii armâneşti, pi cari Matilda Caragiu Marioteanu, academician, u spuni părvulia “Vor s-mărită moaşili”.
Eitura “Cartea Aromâna” dişcl’isi şingirlu a tipuserlor tu anlu 1989, cu “Paravuliili” al Nicolae Batzaria, ca ună pricunuşteari a popularitatil’ei a aiştor.
Tu an’il’i 2003 ş-2004 işiră Bucureşti dauă CD-uri tu cari actorlu ş-reghizorlu Toma Enache spuni cu mari hazi nai ma cunuscutili dit aesti părăvulii.
Cărțâ tipusiti:
Nicolae Batzaria – Haplea tu București Nicolae Batzaria – Pârvulii Nicolae Batzaria, Const. Noe – Importanța a armânʹilor trâ România Nicolae Batzaria — Pirmituseri di malămă Turchia a junilor turţâ: di-tu lumea-a islamlui, București, Editura Ancora, Alcalay și Calafeteanu, Spovedanii de cadâne, nuvele din viața turcească, s.d., 1921; Turcoaicele, Iași, Viața Românească, 1921; Colina îndrăgostiților; schițe și nuvele din viața orientală, București, Viața Românească, 1923; Anecdote, București, Editura Societății Cultural Naționale Apostol Margarit, 1935; Genoveva de Brabant, Sibiu, Imago, 1993; Din lumea Islamului, București, Profile Publişing, 2003.
Ma nghios vruts ascultători vă dâm s-avdzâts:
KITA LA BASEARICA di Nicolae Batzaria
Spune Kita ş-iara spuni,
Iar fărtaţľi de-anvârliga,
Teşi la stani, tuţ lu-ascultă,
Până nʹelu s-lâ si frigă.
Spuni Kita:O lo-ľi tat-su
Ţi nʹi-vidzură ocľii aseară,
Căndu neşu la băsearică
Ca s-aprindu ş-eu nă ţeară.
Ţe-ş-fu mare, bre, bisearica!
Nu sâ spuni câtă-i mari.
Ş-ţi s-vedz nuntru?Thamă,frate!
Iu s-mutreşti,mintea ţ-keare.
Ş-lumi! Lumi cătâ s-cafţâ,
Ş-cănda-i mută, văr nu greaşti.
Maş doi oaminʹi tut s-incaci.
Taţi un, alant zburaşti.
Oi fârtate!, antreb viţinlu.
Aţelʹi doiľi ţi s-vârghescu?
Ţi s-ţâ creapă! el nʹi-u toară,
Nu vedz oarbe? Psăltisescu!
Ş-ia ,di naparti di uşi
Iasi un cu barba mari,
Ş-nişti stranʹi, cum nu-i vârnu.
S-lu-afli noaptea, ľeai lăhtarea.
Ţăni-n mănâ un ca cloput
Ş-tut asună ş-fudzi ndreptu.
Căti şapti…tutâ lumea
Bagâ mănʹili tut pri keptu.
Tuţ s-aplecă,s-trag din cali,
Nu-ari un s-ľi sta dininte.
Dzăcu:Sâ s-aproaki maşi di mini
Ş-am s-lu-adar eu s-ţănă minti.
Nu-nʹi ľeau ocľi iu si-duţi,
Căndu ia-ľea ninga mini.
Ţi-u mâc pânea, ţi-nʹi dzâc Kita,
Si-mi-asparim eu di tini?
Mut cârligu, nu-ľi dau oară,
Ş-pân si şuţă s-mi mutrească,
U mâcă , si-ľi facâ ghini,
Ună -n cap picurărească.
Ţe ţâ s-pari?, ľi-u-am atumţea,
Nu-aflaşi om si-ľi hibâ frică.
Ţăni minti: unui Kita,
Ţi cu dinţii ti disică.
El zgileaşti, iar alanţâ
S-sâlâghescu tuţ pri mini.
Vrea s-mi-acaţâ s-nʹi-umflâ kealea,
Nu vrea s-iasâ lucrul ghini.
Fuga Kita, fac atumţea,
Ş-pân s-dzăţi ţinţi ies dit hoară.
Fu ca zori pân loai dzeana,
A s-mi acaţă ei nafoară.
Dip kirută dusi ţeara.
Vream s-nʹi-agiutâ la furari
Ma, nu-ndreapsim, ved, cu ayiľi,
Eľi câfta, vahi, cama mari.
Ore, frate, ţi s-ľi-u dzâţim?
Nu-i trâ fugă di la oi.
Va s-ľi-ai lucrili curati
La biseariţi nu-i di noi.
RRI — Secţia Armâneascâ
Rubrica ndreaptă di: Taşcu Lala
Tags
Mos Nae
