Agenda aromână
La 20 alonar, tru dzuuâ di Agh’iu-Il’ie-auă, easte dzuua di naştire a li Matilda Caragiu Marioţeanu (20 alonar, 1927 — 11 marţu, 2009). Mesulu cându easte amintatâ u leagâ, ea Işişi poetâ, di poetulu nipâreacl’e a liteartuâl’ei romneascâ. Maca di numa a lu Mihai Eminescu, amintat pi 15 gh’inar, la iniţiaitiva a unui poet, Adrian Păunescu (1943-2010), si leagâ Dzuua a Culturâl’ei română, di numa a li Matilda Caragiu Marioţeanu putem s-ligăm , pri-tru analogie, unâ sârbtoare a grailui armâneascu, trâ care Matilda, născutâ di Dzuua a unui profet, Aggh’iu-Ilie, scrise docecalogulu a identitatil’ei lingvistică a aramăn’ilor, după numirulu a sâmţâlor apostoli a Noului Testamentu. Numirulu adus aminte, a ţilor 123 apostoli, şi loculu iu preftulu Averchie vine tru România, la S`mţâl’I Apostoli, tra s-duişcl’idă unâ şcoală iu sâ nveaţâ noil’i dacal’i ţi, după ţi să bitisiească nviţâtura di aestâ şcoală ca v’initori dascal’I, , sâ si ducâ la sud di Dunăre şi s-l’i nveaţă ficioril’i a arămăn’ilor, limba lor ţi s-lâ spună identitaea balcanică; identitate care fu recunoscută mai amânat şi di sultanulu Abdul Hamid tru anulu 1905, la câfatarea a statului roman, câftare ţi şi mările puteri europeane u lughursiră că easte cu ndriptate. Prota lucrare, a li Matidlda Caragiu, cu care si lansă tru lumea ştiinţifică, fu editarea şi comentariul filologhic a Liurghierului aromâneascu, publicat tru 1962, după care ieşii anulu alantu şi dicţionarulu a dialectului aromân, a lu Tache Papahagi, tru 1963.
Hristu Steriu, 26.07.2017, 22:19
Aduţim aminte că Matilda Caragiu Marioţeanu fu ună lingvistă română di orighine armânească, specialistă în dialectologie, profesor universitar, membru corespondent al Academiei Române din anul 1993 (c`ndu public prota poară dodecalogulu lingvistic-filologhic a identiatil’ei armânească) şi membru titular din 2004. Eara sora marelui actor Toma Caragiu.(1925-1997).
111111111111111111111111
Goran Puşuticulu, nâ informeadză, tru un email di dumânicâ şi nâ spune că pi 22 alonar, sâmbătă, suţata di bâsearicâ Agh’iu Andoni, di Constanţa, preşedinte Nicolae Racu, agiutăă, di si ţânu unâ slujbă pi armâneaşte, şi tru localitatea aproapea di Bucureşti, hoara Afumaţi.
Alidzem: “Preftul Yioryi Dima shi psaltul Coli Racu nica una oara featsira curbani ti armanami shi vinira tash di Custantsa ta s-liturghiseasca pi armaneashti. Borgea catra limba-la di dada u featsira la Basearica Durnjearea-ali Muma-al Dumidza. Elji liturghisira deadun cu preftsalji di la basearica tsi canta pi limba rumaneasca, ma nai ma marea parti a dgheavasiljei fu pi armaneashti. Psaltul Coli Racu fu agiutat shi di dolji tenori Armanji, lali Vasili Topa shi lali Iancu Mataranga. […]
Dgheavasea ca di cafi oara u featsi Sutsata Yi-Andoni di Iezer a Armanjlor di Custantsa, iu prezidentu easti psaltul Coli Racu. Nai ma marea “cabati” ti aesta sarbatoari a limbaljei armaneasca ashi cum nu fu cana oara pana tora, easti tinjisitlu pap Santa a Todeanjlor, livendu hiljiu a hoaraljei. Papa Santa avu mari mirachi ca tu hoara a lui s-tsana una ahtari dgheavasi shi cilastasearea Afumats, muabetea cu preftsalji di la basearica, informarea shi cljimarea-a oaminjlor u featsi el. Vluyii ca di cafi oara deadi APA Teodosie, episcoplu a Tomislui, pininga vluyia data di analtul organ basirichescu di Bucureshti.
Durnjearea-ali Muma-al Dumidza di Afumats Armanjlji di Afumats shi-u au ti basearica-a lor, ca ashi cum na spusi tinjistlu d-nu Stelica Gogu, tuts Armanjlji aclo sh-li adra aradzli basericheshtsa, di-ncurunari, di patigiuni etc. Anvarliga di basearica s-afla shi atselji doi-trei di mahaladz iu vinira s-baneadza Sarbeanjlji, ashi cum suntu canascuts Armanjlji cu zartsinji dit R. Machidunia di aza. Ca shi-u au ti basearica-a lor easti shi factul ca aesta basearica easti ligata shi di numa-a unui mari filantrop Afstriac di soi armaneasca. Steryiu Dumba, faptu Beshlji, mari parmateftu, u-ancupara basearica shi dumenea di anvarliga, loc shi una cunachi, tu anlu 1845. Tuta dumenea fu a chihaelui shi vasiljelui Constantin Cantacuzino cari u-adra shi basearica tu bitisita-a etaljei XVII. “
Goran Puşuticulu nâ spune şi ndauă informaţii istoriţe:
“Steryiu Dumba, ashi cum na spuni isturia, muta dauua mari stiznji ta s-u aleaga basearica di alanta dumeni, shi u durusi basearica a comunaljei Afumats, a dumenea u tsanu ti el. Tu anlu 1890 ficiorlu-a Steryiu, Nicolae Dumba, s-acatsa cu lucurlu di restaurari-a basearicaljei. El muri dinapandica shi aestu lucru al dusira ninti nicuchira-a lui shi feata-a lui.
Oaspitslji di Custantsa featsira una volta la tuta dumenea-a Dumbanjlor, al vidzura loclu ca di paradis shi cunachea veaclji di suti di-anji. Dumenea aza s-afla tu manjlji a varnui chihaie shi om nicuchir, him siguri, di ispetea ca easti tu una hala multu buna shi undzita ti videari. Na priimna pit dumeni shi na pirmitusi isturii basiricheasca shi culturala pistimenlu pap Santa, agiutat di activistul Steryiu Toza, shi el cama pistimen di tsiva chiro napoi.”
Goran Puşuticulu bitiseaşte cu unâ şicaie:
“Bunlu pap Santa-a Todeanjlor nu lji-alasa oaspitslji di largu s-fuga cu pantitsli goali, ma-lji cailsi la una mishteari cu un prandzu bun la una hani di-aproapea.”
[…]
Goran Pushuticlu
111111111111111111111111111
La bitisita mesului cirişar, 24-25 cirişar, fraţâl’i a noştri arămân’i di-tru Gârţie avurâ, tru localitatea Larisa, unâ nauâ andamomâ, a 33-a, di cându si ţân. Dusă aclo, cum si duţe di ma mulţâ an’i, şi prezenţa a l’ei fu remarcatâ şi semnalată pi 26 cirişar pi reţealile soţiale ca reacţie la comentariile a l’ei ligate di andamomă, poeta armânâ, di-tru Ghirmânie, deadun cu nicuchirulu a l’ei, Kira şi Iani Manţu. Kira Manţu şi spuse punctul di videare cu entipuse di la aestâ adunare tru revista “Armânamea trâ Europa”. Aoa şi 7 an’i, tru 2011, Kira Manţu, scria şi atumţea îndauâ entipuse di la aţea adunarea 27 panelenică, şi spune di aclo ndauă zboarâ tru arhiusita articolulu di tora di-tru 2017, la a 33-a andamomâ. Ea dzâţea tru 2011 că muşuteaţa a luştor andamome nu poate s-hibă pi chefea a ţilor care bat calea pânâ aclo, maşi tra sâ si adunâ cu oaspiţ şi cu soţ vruţ, cându aştiptarea a ţilor duşi aclo easte altă. Ea citeadzâ aţea ţi dzâţea tru 2011:
“Atselu cari easti trâ prota oarâ la “andamoma” armânjiloru ditu Gârtsii bâneadzâ unâ dealihea harauâ shi mâyii… Mushuteatsa a stranjilui sh-a gioclui, ahântâ multsami di armânami, ti-apuruseashti.
Ama, ti-atselu cari fu ma multi ori (cata cumu mini dzâţe Kira Manţu), easti canda veadi idyiulu filmu: idyili zboarâ di partea atsiloru cari-andregu andamoma, idyili cântitsi, giocuri… Poati vârâ anu s-cântarâ ma multi cântitsi pi armâneashti…
Nai multsâ di tinirilji cari gioacâ cu pirifanji sh-miraki, gioacâ mashi di haraua a gioclui. Zboarâli a cântitsloru, pi armaneashti, suntu anvitsati mehanicu, nu l-adukescu noima… ashi cumu, vâr kiro, maia a mea cânta gârtseashti, ama nu shtea tsi noimâ au zboarâli… “ Dzupă ţi ncl’ide citatulu di-tru 2011, Kira Manţu dzâţe:
“Nâ turnămu la andamoma di aestu anu, di Larisa.
Zboarâli di ma-nsusu s-uidusescu shi ti aestu anu…
Idyiulu discursu: “limba armânâ easti dialectu” (acâ shtimu ghini câ tuti miletsli zburăscu cu “limbâ”!), “nu easti anyrâpsitâ”, “va sâ-s tsânâ mashi-n casâ”…
Nu vremu s-câtâyursimu liderii di la Panelenicâ shi s-dzâtsemu câ lu facu cu shteari aestu lucru…
[….]”
Kira Manţu dzâţe:
“Cu-ndauâ zboarâ di ghinuiari “Ghini vinitu” shi “S-tritsets ghini!” — nu va s-dzâcâ câ u tinjisimu limba.
[….]”
Kira Manţu lu alavdâ statulu grec, trâ care si veade pi zboarâle a l’ei, da libirtate a arămăn’ilor sâ-şi zburască limba. Ghilimele:
“Avemu vidzutâ tu Gârtsii multi emisii di tiliviziuni adrati di redactori grets cari, tu hoarili armâneshtsâ, âlj plâcârsea armânjilji sâ-shi zburascâ limba. Avemu sots grets anvitsats cari spunu sinferu trâ limba a noastâ.
[….]
Larisa avdzâmu mashi zboarâli di ghinuiari di ma-nsusu…
Limba armâneascâ s-avdzâ tu-atseali-ndoauâ cântitsi, cântati ti miraki di Dimitri Kokonis shi Fotis Karaviotis…
[….]
Ama vidzumu cilimeanji ti miraki shi feati ca Mona Lisa!
Shi armâni daima haraua s-n-adunămu cu sots vruts…”
– scrise Kira Manţu pi 19.06.2017.
