Agenda armaneasca 2014.12.30

Hristu Steriu, 30.12.2014, 20:49

Omulu a anului 2014 la RRI.

Vruţ ascultâtori: Vâ paraclasim s-apofǎsiţ care di personalitǎţâle a prezentului alâsarâ tor nai cama multu, tru noima pozitivǎ, tru lume tru anulu 2014.. Nâ ndridzem sǎ-l alidzem, pi timel’lu a opţiun’ilor a voastre nghrâpsite, pi “Omulu a anului 2014 la RRI”.

Vruţ soţ, RRI u duţe ma largu tradiţionala anchetâ di opinie tru arada a ascultâtorilor şi utilizatorilor di Internet şi social media, şi vâ greaşte la un nǎu exerciţiu, avem umutea cǎ va-s hibâ di mare simfer.

Care poate s-hibâ aestu/aestâ şi, maxus, câţe? Va-s hibâ un om politic, un lider di opinie, un embur, un sportive, un artistu, un om di ştiinţǎ icǎ vârnu nicunuscut tru arada a marilui publica, ama cu unâ istorimâ exemplarâ ? Apamdisea easte a voastrâ !

Aştiptǎm propunirile a voastre, catacum şi v’inearea a lor, cât cama ntroarâ, ndreptu pi site, la www.rri.ro, anas-pitreaţiţ un comentariu la articol, pri-tru email la arom@rri.ro, ndreptu pi profilurile a noastre di Facebook şi Google+ sum formâ di comentariu, ;pri-tru faxu la 00.4021.319.05.62 icǎ prin poştǎ, la adresa Calea General Berthelot nr.60-64, sectorulu 1, cod 010165, PO Box 111, Bucueşti, România.

Aduţim aminte cǎ “Omulu a Anului 2013 la RRI” fu aleptu Papa Francisc, aţel care alâsǎ tor ahândos, tru şcuirtu chiro di la alidzearea a lui ca Suveran Pontif, tru schena internaţionmalâ.

Va s-dimândǎm cari easti “Omlu a anlui 2014 la RRI” tru emisiun’ile di gioi, 1 di gh’inar 2015.

*************************

Unâ postari pi reţeaua Youtube, di-tru prota decadǎ a mesului ţi him, di pi 8 andreu, lu spuni pi Ion Caramitru, preşedintile a Suţatâl’ei di culturâ macedo-românǎ. Aduţim aminte cǎ Ion Caramitru easte actor şi reghizor din România, şi are şi funcţia di preşedinte a unei di aname instituţie teatralǎ UNITER, uniunea a teatrilor din România.

Tru aestu filmu Ion Caramitru prezintâ Suţata di culturǎ macedo-românǎ, care fu adratǎ ninca di-tru secolul XIX, la anulu 1880. Eara atumţea unâ instituţie paralelǎ sâ-l’i dzâţim cu “Astra”, numâ şcurtatâ di la Asociaţia Transilvanǎ trâ Literatura românǎ şi Culturǎ a Popului român, care eara adratǎ di vârâ 20 an’i ninte. Astra fu adratǎ la Sibiu, câsâbǎ tru chentrul a Româniil’ei di tora, aşi cum fu adratâ la Marea Unire di-tru 1918. Prota Unire, aţea tru care si fâţea unâ protile dauâ di aţeale treie Principate statale române, Moldova şi Ţara Româneascǎ, avu loc tru 1859. Chiro di 20 an’i, di la M’ica Unire pânâ tru 1880, cându fu adratâ Suţata di culturǎ macedo-românǎ, furâ adrate ma multe suţate culturale şi insitutţii di înviţâmintu, tru ma mulţǎ câsâbadz di-tru spaţiul românescu şi a li romanitate orientalǎ.

S-faţim unâ şcurtâ enumerari. Di la M’ica Unire di-tru 1859, anulu alantu, tru 1860, si adrǎ Comitetulu di culturǎ macedo-român, sum conduţirea a lu Dimitrie Cozacovici. Tru 1861, la Sibiu si adrǎ Asociaţia Transilvanǎ trǎ literaturǎ românǎ şi culturǎ a popului romjân, a cure protaǎ conduţire fu asiguipsitǎ di mitropolitulu Andrei Şaguna, di farǎ armâneascâ, agiutat di vicepreşedintile Timotei Cipariu, şi secretarulu Gheorghe Bariţ. Priste alţâ doi an’i, tru 1863 si adrǎ unâ asociaţie culturalǎ, tru capitala a li Moldova, arâmasâ di la 1862 parte a nǎului stat cu numa România, si adra la Iaşi unâ asociaţie culturalǎ cu numa “Junimea”, di un numir di şase oamin’i di culturâ, şi di care spunim numa a doi di el’I Iacob Negruzzi şi în special Titu Maiorescu. Tru 1864, la Bucureşti, capitala a li Românie si înhiinţǎ Universitatea, ama şi unâ şcoalâ trâ armân’i,la sud di Dunâ, finanţatâ di statulu român, tru hoara natalǎ a lu Dimitrie Atanasescu, Târnova. Anulu alantu, 1865, la Bucureşti, si dişcl’ide unâ şcoalâ trâ armân’i, aduşi di la sud di Dunǎre di preftul Averchie. Şcoala funcţionǎ chiro 6 an’i la Bâsearica Sâmţǎl’i Apostal’i, di Bucureşti. Tru 1866 fu adratâ Academia Românǎ, tru care furâ alepţâ ca membri şi armân’i. Aduţim aminte numa a li Matilda Caragiu Marioţeanu (1927-2009), membru corespondentu di-tru 1993, şi apoia membru titular tru 2004.

Dupǎ instituţia academicǎ, di-tru 1866, unǎ altǎ instituţie di culturǎ fu Suţata di culturǎ macedo-românǎ, di-tru 1880, societate pi care u prezintǎ preşedintile a l’ei di tora, Ion Caramitru.

*****************************

Anulu tru care Ion Caramitru agiumse actor di teatru, ama şi actor tru noima di activistu cultural trâ cultura a lui paternâ sud-dunǎreanǎ putem s-dzâţim cǎ fu idiul an, 1964. Tru aţel an Ion Caramitru bitisi Institutulu di teatru şi avea spectacol cu piesa “Eminescu”, tru care el giuca rolul a tinirului Eminescu. Piesa avu mare succes, rolurile a personajilor hiinda susţânute di artişti cu disttincţie di “artist a poporului”, actori di mare talent ama şi cu experienţâ la vârsta a lor di actori agiumţâ la maturitate artisticâ. Maşi Ion Caramitru eara proaspit.

Absolventu a institutlui di teatru. Unâ oarâ cu arta teatralâ şi cultura dramaticâ, Ion Caramitru eara dischipol şi tru cultura a noastrǎ specificâ armâneascâ; şi, aestâ ninca di m’ic, aşi cum suntu tuţ ficioril’i şi cilimean’il’i armân’i, care di m’iţ înveaţâ care easte identitatea armâneascâ, pri-tru limbâ, cântic şi giocuri, pri-tru adeţ şi litearaturâ, şi cultâ, şi popularâ. Ama, el, ma multu di alţâ cilimean’i, şi di alţâ tiniri armân’i, avea un mare model şi aproapea dascal trâ el, Gheorghe Celea, cae eara papu-su a lui di partea a mama-sai. Gheorghe Celea feaţe parte ca dascal di-tru înviţâmintul românescu la sud di Dunǎre, aţel Gheorghe Celea a cure numâ tora u poartâ şi un muzeu armânescu, di Dobrogea, localitatea Mihail Kogǎlniceanu, protulu muzeu armânescu. Tinirulu Caramitru lu invitǎ pi papu-su la protulu a lui spectacol, iu avea un rol di mare simbol, Eminescu. Gheorghe Celea vine cu mare harauâ su-l veadâ pi nipotulu a lui di hil’e, şi di la aţel spectacol, vahi emoţionat cum eara venerabilul dascal di şcoalâ armâneascâ-româneascâ, armase di la aţel momentu ca un momentu amuzantu, ţi-l’i cuceri pi alţâ doi urmaşi va lâ dzâţim a lu Eminescu, poeţâl’i Marin Sorescu şi Nichita Stǎnescu.

S-u spunim pi şcurtu aţea nostimâ istorimâ. La bitisia a piesâl’ei publiculu eara entuziasmat, aplaudarâ tuţ cu cǎldurǎ. Cându fudzirâ di la locurile a lor, si scularǎ di pi scamnuri şi si duţea catrǎ la işirea din salǎ alanţâ, Gheorghe Celea, care avea scamnulu la giumitatea a salâl’ei, si sculǎ în cicioare şi aurlǎ cu boaţe mare “Ura”, care-l’I ciudusi pi alanţâ, şi lu aruşunǎ pi mâratulu nipot. Ama, acasǎ, dupǎ ţi lu ntribǎ, achicǎsi haraua fârâ mardzinâ cu care un pap si hârâseaşte di succesulu a nipotului a lui cu hare artisticâ şi care giuca prota a lui piesâ tru compania a unor moştri sacri a schenâl’ei. Di la aestâ istorimâ, poetulu Nichita Stǎnescu, atumţea cându la Cluj ţânu unâ conferinţâ ligatâ di opera poeticâ a lu Mihai Eminescu, iara Ion Caramitru prezenta nişte poezii şi texte inedite a lu Eminescu, di-tru manuscrise, atumţea Nichita Stǎnescu scrise unâ poezie dedicatâ a marilui actor, poezie cu numa “Caramitru”. Tru poezie eara adus aminte Pindul, ama şi poezia “M’il’ioriţa” (Mioriţa). Istorima pi care si ndrupa aestâ referire, eara aţea cǎ tatâ-su a lu Gheorghe Celea eara celnic mare, cǎ avea 10 m’il’e di oi şi un munte a lui.

Ion Caramitru u spuse tru filmul di pi Youtube şi “Mioriţa” daco-românǎ, aduâ pi armâneaşte, ama şi istorima cându Gheorghe Celea fu arestat trâ dauâ dzâle. La anchetǎ dialogulu avea mare haze, miliaţianulu ntreabâ “ţi ocupaţie ai”, “picurar” dzâţe aţel întribat, “picurar? Şi, ţi pǎşteai ?” “oi !”,”a cure?”, “a meale !”, “câte ?”, “dzaţe !”, “oi ?”, “M’il’e !” (10 m’il’e di oi). Sâ spunim un fragmentu di-tru poezia ţi Nichita Stǎnescu l’I-u scrise a lu Caramitru. Poezia easte scrisâ la persoana I, cum canda zburaşte Caramitru işişi; tru fragmentu videm cum suntu s[puse aţeale 10 m’il’e di oi: “Altǎ turlie, prinde sǎ vǎ spun — si scrie tru poezie — cǎ eo escu tatǎl a papului a meu (Nichita Stǎnescu ştea cǎ tatâ-su a lu Gheorghe Celea eara celnic mare, şi iase aşi un epitet suprelativ trâ actorulu Ion Caramitru), eo escu tatǎl a papului a meu, ţel care avea tru Pindu di urfâneaţǎ maşi un munte. Şi, la misurare, maşi dzaţe m’il’e di oi. Şi, hil’ilu a meu, adicǎ papulu a meu, misura pi dzeadite şi pi Mioriţa. Şi, di aform’ia cǎ Eminescu mi obligǎ s-lu zburǎscu dinintea a voastrǎ tamam pi el, di fricǎ tra s-nu renascǎ, şi trâ ghumarulu di Shakespeare (Caramitru giucǎ şi rolul a lu Hamlet), (Eminescu) mi feaţe trupulu a niisihiil’ei a lui”. Zborulu ca aţel ţi dzâse: “Iu ti duţ ghumare ? I-ha, I-ha, la Ierusalim mi duc, Isus mi cǎlǎreşte, easte ncâlar pi mine”. Ama, s-l’I alâsǎm pi aeşţ` di ma nâpoi. S-l’i alâsǎm scrişi tru cǎrţâ, cǎ şi mi paraclasirâ s-nu mata hiu eo litera a lor v’ie…” ş.a.m.d.

Cu aestu zbor a lu Nichita Stǎnescu (1933-1983) putem s-dzâţim cǎ Ion Caramitru easte litera v’ie a culturâl’ei româneascǎ şi universalâ, ama, tru direcţia identitarâ cum dzâţea Matilda, şi a culturâl’ei armâneascâ, pri-tru instiuţia pi care u conduţe, Suţata di culturâ macedo-românǎ.

Ascultaţ aoa –>