Agenda armaneasca 2014.07.22

Va-sâ spunim tru emisiunea di azâ trâ dauâ cǎrţâ, tipusite tru 2013. Unâ di eale nâ easte prezentatâ pi şcurtu, pri gruplu electronic armânescu, di poeta Kira Manţu, şi ţi tora bâneadzâ tru Ghirmânie, alantâ nâ easte prezentatâ tru revista “Frǎţia”, di-tru Albania.

Hristu Steriu, 23.07.2014, 20:36

Va-sâ spunim tru emisiunea di azâ trâ dauâ cǎrţâ, tipusite tru 2013. Unâ di eale nâ easte prezentatâ pi şcurtu, pri gruplu electronic armânescu, di poeta Kira Manţu, şi ţi tora bâneadzâ tru Ghirmânie, alantâ nâ easte prezentatâ tru revista “Frǎţia”, di-tru Albania.

Prota carte lu are ca autor pi Taki Galaiţi, di-tru Gârţie, cu numa “Di-tru bana a armân’ilor” (“Apo ti zoi ton Vlahon”). Alantâ carte easte scrisâ di Maria Cica, di Constanţa, di-tru Romnia.

Trâ prota di aeste dauâ cǎrţâ, Kira manţu nâ spune:

“ Tu anlu 2013 Sutsata Armânjiloru di Veria tipusi unâ aleaptâ carti, andreaptâ di Taki Galaitsi — “Ditu bana Armânjilor”.

Cartea ari 472 di frândzâ, mplinâ di caduri veclji shi nali ditu locurli iu bâneadzâ Armânji.

Easti unu musheatu adârâmintu culturalu, cu sânâtosu thimeljiu, minduitâ shi anyrâpsitâ mudernu, cu videala Armânjiloru ditu Elada.

Ampârtsâtâ pi 18 di themi, cartea anvâleashti tutâ bana armâneascâ, atsea di cathi dzuuâ, ligatâ di lucru, zânăts, adets, ama shi atsea spiritualâ (di suflitu).

Themili ditu carti suntu:

1.Armânjilji

2.Câlâtori

3.Armânjilji di Veria -Hori armâneshti di Vermiulu

4.Armâneshtsâlji mâhâladz di Veria

5.Armânji lasudets

6.Aesti deadirâ Armânjilji

7.Limba armâneascâ

8.Anlu a limbiloru

9.Cântitsi armâneshti

10.Armânjilji asândzâ

11.Fumealjia

12.M(u)ljiarea

13.Portulu

14.Adets a Armânjilor

15.Numtâ armâneascâ

16.Zânăts a Armânjilor tsi keru

17.Casi, bâserits, puntsâ

18.Sutsata Armânjilor di Veria

[…] cartea ari multi caduri shi sumu cathi caduru easti data exiyisea pi armâneashti shi gârtseashti.

[…] themili (capitolile a cartil’ei) suntu anyrâpsiti — dzâţe Kira Manţu – mashi pi gârtseashti shi nâ fu greu s-li adukimu. […] aestâ carti cu mari axii, va s-eara unu documentu shi trâ alantsâ armânji shi trâ xenji.

La thema “Limba armâneascâ”, Taki Galaitsi bâgă multi texti pi armâneashti: zboarâ minduiti, angucitori, shcurti pirmithi (ditu “Gramatica” alu M.Boiagi, ditu cartea ali Zoe Papazisi-Papatheodoru, icâ avdzâti di la armânji).

Suntu spusi caduri cu nai ma vecljili anyrâpseri, cărtsâ, pi armâneashti (icoana Nectarie Târpu, vaslu Shimotta, Kavaliotti, Ucuta,Daniil Moscopoleanlu, Boiagi, Roja, Codex Dimonie) pânâ la atseali nali, alânciti tu kirolu ditu soni tu Gârtsii (Yioryi Platari-Dzima, Tatiana Averof, Katsanis-Dinas, Zoe-Papzisi-Papatheodoru).

[…]

Cartea alânci tu unu multu musheatu, pirifanu, “alâxâmintu” yraficu.

Shi easti unu contributu di mari simasii la cultura/politizmolu a Armânjiloru ditu Gârtsii.

Bitisescu cu zboarâli a unui mari poetu: “Carti musheatâ — tinjie atsilui cari ti-anyrâpsi”.

Kira Mantsu

6-li di Alunaru 2014

*************************

Alantâ carte, alincitâ tut anulu ţi tricu, 2013, cu numa “Aromânii, poveşti de suflet”, “Arâmân’il’I, paramithe di suflit”. Va videm unâ prezentare a l’ei di-tru revista “Frǎţia”, ţi u scoate Suţata “Arǎmǎn’il’I di-tru Albania”. Tru articol suntu spuse zboarâle a autoaril’ei Maria Cica, ţi u cunoaştim di la filmul documentar ţi ea lu feaţe, filmul “Aromânii”. Tut trâ carte zburaşte şi editoarea a l’ei, professor universitar doctor Maria Pariza. Ia cum prezintâ lucârle autoarea a cartil’ei, Maria Cica:

“Căndu ahurhii s-lucredzu la Televizia Română la fi lmu documentar “Aromanii”, cai avu şi dauă episoadi fi lmati tu Arbinişie, cunuscui mulţă auşi cai îńi pirmitusiră di bana a lor, di adeţili, isturia şi mirăchili armânilor. Mulţă di aţişti păpăńi earau amintaţi tu Balcani, ică tu Grâţii, ică tu Arbinişii, şi aveau fudzită cu fumel’i a lor tu Rumânii. Aţişti auşi pirmituseau di-tu bana a lor multi lucâri niangrâpsiti di-tu isturia armâńilor. Mi minduii astunţina că vahi earamu aţea di-tu soni persoană a cui îl’i dâţeau păpăńii tuti aduţerili aminti , muşati şi duruti , şi-aprucheai s-lă înregistrezu zboarili şi mirăchili a lor.

Luai pi aradă tuţi păpăńii şi maeli pi cai li cunuşteamu, di-tu soia a meau di Constanţa, a soţâlor a mei, ma şi aţel’i ţi i-aveamu cunoscută la fi lmărili di-tu Balcani cu searialu documentar “Aromanii”, şi lâ luai interviuri. El’i îńi pirmitusiră di cum bana armânli ma ninti tru munţă, cu cupiili a lor di oi, cum fudzeau tu arii toamna şi s-turnau primveara la câlivii, şi-aduţeau aminti di cum s-lua ti nirl’i ma ninti , di adeţili di nuntă, ma multu la fărşeroţi, di emigrarea tu Rumânii, di regimu communist cai arucă tu hapsi mulţă armâni, di cum fâţea lumea ma ninti muabeti cu cânti cu a nostu fârşirotesc şi alti şi-căti minduieri şi mirăchi. Tuti aţisti , la cai avdâgai aminiti rili a meali cai ni-armasiră tu sufl itu cu papu Costa şimuma Maria, cu papu Mihali şi maea Yianula, tuti aţisti li bâgai tu carti . Minduescu că s-adună un ńicu universu armânescu, ca bana a unăi fâlcări armâneşti , un universu tu cai va poată tea să s-afl ă cu aduţerili aminti şi mirăchili a lor armânl’i

di iuţido di-tu lumi.

“. Aţistă carti , “Aromânii — Poveşti de sufl et” ică “Armânl’i — Pârmithi di sufl itu” nu u adrai singură, mi agiutară mulţ soţi di a mei şi agitorlu a lor fu multu importantu. Îl’i ti ńisescu şi lă mulţumescu la tuţi, ma prota şi-prota voi s-lu aduc aminti pi Nicu Duşu, un everghet contemporan, fârşerot di Custanţa multu durut

ti armâname. Cu el adrai şi serialu documentar “Aromânii” di cai s-hârâsi multă armâname. Carte fu lansata Constanţa, tu România, ninti di Cârciunu, pi 23 andreu 2013. S-adunară mulţă armâni şi trâcumu ghini, aşe cum trec armânl’I căndu s-adună cu harauă şi vreari. “Tu soni voi s-vă dzăcu că pi copertă easti papu Costa Cica şi muma Maria tu Neaguşti , Grăţii, niniti s-yină tu România. Mi hârâsecu multu cu el’i” S-videm, icǎ s-treaţim în revistâ şi capitolile (29 di capitole) a cartil’ei, icǎ aşi cum si dzâţe tru revista “Frǎţia”:

Continerea a cartl’i

1.Cogealac — hoarâ armânească

2. Zburăşti armâneaşti?

3. Papu Costa Cica

4. Pita

5.Peturi şi-târhână

6. Orili

7. Maea şi-papu

8. Cum s-lua tinirli pi chirolu di ma ninti

9. Ună fârşeroată aleaptă

10. Ună soie di oamińi avdzăţ

11.Un everghetu armanu modernu

12. Di vreari

13.Una bana tu hapsi

14.Parizanl’i

15.Tihea laie

16. Ună fumeali di rumăni

17.Cum s-loară părinţl’i a mei

18.Căndu bana bati fi lmu

19. Amintiri di-tu Paticina

20. Tu Caliacra

21. Unâ bană cu oili…

22.Un sportivu armăn

23. Toma Caragiu – un actor vrutu

24. Doru di isnafi

25. Ambiţie armânească

26. Di-tu Americhii

27. Cu vlahii din Grecia

28. Nunta la fârşeroţi

29. Cănticu fârşirotescu

Editorulu a cartil’ei, professor uniersitar doctor Maria Pariza, easte spusâ şi ea cu ndauâ zboarâ trâ cartea a li Marie Cica. Ia ţi dzâţe:, sum titlu di artico dupǎ numa ţi u are capitolul di bitisitâ a cartil’eil

’NÂ CARTI CA UN CĂNTICU FÂRŞEROTESCU

…CA REDACTOR ŞI PROTLU CITITORU,POTU S-DZĂCU CĂ AISTÂ CARTI EASTI NÂ CARTI DURUTÂ TI ARMĂŃI DURUTS.

Cartea “Armâńii – Pârmithi di s u f l i t u ” anyrâpsită di Maria Cica, adunâ fapti şi trapti, adeţ şi zâneţ, aducheri, minduieri, doruri di altoară şi-di adzâ ximitripsiti di armâńi, nai ma mulţ fârşiroţi. Cartea şi-ari nâ hari ahoryia, că aisti pârmithi suntu fapti dialihea, adunati di autoari nandreptu di la oamińi, spusi pi armâneaşti, ashe cumu s-ţăni grailu tu aistu chiro. Easti nâ câftari modernâ, putemu sâ spunemu, a sufl itului armânescu, nă câftari cai nu u-avemu, pânâ tora, tu altâ carti armâneascâ. Maria Cica avu unâ bunâ apofasi, aţea că lâ caftă mintea şi sufl itu a bărnurilor cama trâcuti di armăńi, a pâpăńilor.