Agenda armaneasca 2013.12.31

Dupâ expresia cându oarâ sârbâtorile di bitisitâ di an a domnului Mita Guda, tsi aduţe aminte ma ninte calendarulu gregorian di aform’ia că aţeale sârbâtori v’in cam aghon’ea, s-li lom şi noi aeste zboarâ a calendarului gregorian, ică roman va-s dzaţim noi, ţi cara că roman eara şi calndarlu iulian, ţi tora easte armas la stilişţâ şi si dzaţe calendarlu pi stilul vecl’iu; şi tut roman putea sâ si dzâcâ şi calndarlu anterior a calendarului iulian, dupâ numa a “cezarului” Caius Iulius Cezar, caplu a statlui roman di atumţea, anlu 45 ninte di Hristolu, atumţea cându deade un decret calendaristic trâ alâxirea a sistemului di misurare a an’ilor.

Hristu Steriu, 31.12.2013, 19:19

Trâ mulţâ an’i, vruţ asucultâtori, pi stilul nău, Gregorian, a bâsearicâl’ei catolicâ, şi iulian pi stilul vecl’u, di care nu va sâ si alasâ bâsearica ortodoxâ, maşi tra-s nu parâ că si apleacâ dinintea a li bâsearicâ di care si dispârţâ la anlu 1054.

La mulţâ an’i, vruţ asucltâtori !

Va-s faţim tora la oara di lâxirea an’ilor, unâ mutritâ nâpoi priste evenimentile a anlui 2013 !

Şi, maca u dzâsim ţitatea Roma, s-u dişcl’idim retropspecitva a noastrâ cu unâ serbare a limbâl’ei ţi u avem di la ţitatea eternal, ca hil’e a limbâl’ei latinâ, a lu Romulus şi Remus. Ligat dio aestu evenimentu vrem sâ spunim un aritocl a domnului Nicolas Trifon.

Tru meslu septembriu, ninte di prima ediţie a Festivalului Europanova consacratâ a limbâl’ei, culturâl’ei şi spiritualitatil’ei româneascâ ţi avu loc la Bruxelles tru dzâlile di la 23 la 29 agheazmăciune 2013, Nicolas Trifon răspunse la un set di întribări formulate di Octavian Blaga cu ocazia că apăru naua ediţie în franceză a cărtil’ei a lui Les Aroumains, un peuple qui sen va (Paris : Non Lieu, 2013), Extradzim îndauâ pasaje di-tru inhterviulu publicat la 22 andreu la “Sunday”. Inerviulu easte di-tru 23 agustu 2013. Nicolas Trifon easte di râdâţinâ armâneascâ dupâ tatâ.

“Va arhiusesc — dzâţe intervievatlu – cu unâ m’icâ opbservaţie mutrinda formula politicoasă pi care u dzâsit în prezentare : ei ghine, în aromână, si zburaşte cama multu cu formularea « tine », tradiţional nu para si mulţan’iisea ică sâ si dzâcâ mersi, trâ mulţan’iisescu si bâga di aradâ un zbor loat relativ recentu din greacă, efharisto.

Octavina Blaga vru sâ ştibâ : Câţe unâ conferinţă dispre aromâni la un festival dedicat a limbâl’ei, culturâl’ei şi spiritualitatil’ei româneascâi?

NT : Motivile suntu multe. Ligăturile anamisa di aromân’i şi român’i suntu evidente şi pi plan structural, mai precis lingvistic, iara apartenenţa a grailui armânescu la tut aţea arie romanică orientală easte principalul semnu distinctiv a liştei populaţiei faţă di lumea greacă, albaneză şi slavă cu care conv’iuţuiaşte, bâneadzâ deadun, şi istoric, di la 1864, cându si dişcl’ise prima şcoală românească tru Turchia europeană, până la bitista a doilui polim mondial cându si încl’isirâ ultimile şcol’iuri ţi mai funcţiona ninca la sud di Dunăre.

Şi, lipseaşte s-hibâ loate-n consideraţie şi chimatile di imigraţie în România arhiusinda cu bitisita a secolului XVII în Transilvania (mi refer la aromân’il’i orighinari din Epir sau din Macedonia ama care avea vinitâ prota la Viena, Buda şi Pesta sau Miskolc), în Muntenia şi Moldova agiumte ulterior România (ma ninte m’ică, diapoia mare).

Octavian Blaga si referi la cartea a lu Nicolas Trifon : Titlul a uneia di cărţâle a li dumnil’e a voastrâ. easte cutrimburător: Les Aroumains, un peuple qui s’en va. Ţi reacţii avu aţistu semnal de alarmă? Nicolas Trifon dzâse : Publicul francofon si spuse interesat di subiectu, unâ nauă editie completată apăru anulu aestu, prima (Acratie, 2005) hiinda di multu epuizată. Cartea fu tradusă şi în sârbo-croată di Lila Cona, la Belgrad, şi în română la Chişinău. Cât dispre semnalul di alarmă, putem s-dzâţm că di cându arhiusirâ să circulâ informaţii dispre armân’i, di la bitisita a secolului XVII încoaţe, dispariţia lor easte anunţată ca iminentă. Şi el’i tut aoa suntu : zburăşţâ cu un aromân, în carne şi oase, cum si dzâţe în limba română !

**************

Realizatoarea di emisiun’i la Televiziunea Română, Maria Cica, ţi adră filmlu documentar cu numa Aromânii şi prezentat tru prota serie tru dzaţe episoade, a diapoia, adaptu, tru a daua serie cu ninca ţinţe episoade, are şi harea a scrisului, şi nu maşi a zburaril’ei, la prezentarea pi imaghinile a filmuluiţi lu realiză tru tute statile blacaniţe iu bâneadzâ armân’i, ama şi tru Europa di-tru ascâpitatâ.

Lansarea a caritl’ei a l’ei, lansare faptâ cu Asociaţia “Aromânii”, avu loc la Muzeulu di Artâ di Constanţa, tru dzua di 23 andreu. Lansarea a cartil’ei, cu numa “Aromânii — paramithe di suflit”, fu însuţâtâ şi cu un program di cântiţe di colinde trâ Cârciunlu ţi si apruchea, v’inea priste dauâ dzâle. Ama, tut di Constanţa sâ spunim unâ urare cu versuri pitricutâ di domnul Nicu Caramihale.

Tsi s-va oara Pap Carciun?

Purcukii shi-un an bunu,

Armanamea s-prucupseasca,

Volea ei s-ankirdaseasca,

Mashi vluyiyi,isihii,

Anvarliga di sinii,

Tuta taifa shitsa deadun

Esta-i vrearea al Pap Carciun.

************

Di Constanţa, di-tru România, di pi 23 andreu, traţim tru Italia, la Festivalul Babel, di Sardinia. Universitatea di-tru câsâbălu Caglliari, acordă gioi pi 5 andreu, a filmului a lu Toma Enache, ţi fu lansat tru chinematografile din România tru 25 sâmedru, cu numa “Nu hiu faimos, ama escu armân”, premiul “Unica Maestrale”, ca protlu filmu tru care sâ zburaşte pi armâneaşte. Festivalul Film Babel easte agiumtu la a treia ediţie şi easte prima competiţie internaţională destinată a filmilor zburâte tru limbe limbi minoritare, dialecte sau limbe moarte. Anlu aestua, producţiile chinematografiţe participante furâ fapte tru 52 di limbi şi dialecte diferite, di care 36 di limbe şi dialecte europeane şi 16 din afoara a Europâl’ei. În premieră, festivalul si desfăşură sum Analtul Patronaj a Parlamentului European ţi recunoscu că aestă competiţie are un rol important în integrarea a minorităţilor lingvistiţe di-tru Europa.

**************

Grailu armânescu, ufilisit tru Peninsula Balcanicâ eara ndrupât ca limbâ di culturâ tru aestâ hamunisie (peninsulâ) di limba greacâ. Aestu lucru si veade şidi pi mărturia a lectorului sâ-l’i dzâţim di la chentrul Dhyeata, poetlu şi scriitorulu George Vrana, ţi la invitaţia conducătorului a Chyentrului Dhyeata, Georgiana Vlahbei, ţânu toamna aestâ tru un numir di dzaţe şedinţe un cursu di istorie a literaturâl’ei pi grailu armânescu. Literatura fu scrisâ dupu dişcl’idirea a şcol’iurilor, tru anlu 1864, la sud di Dunăre, tru grailu armânescu şi pi limba românâ literarâ. George Vrana dzâţea că: “La noi în casâ si cânta di multe ori gârţeaşte”. Chentrulu Dhyeata avu andamusea di ncl’idire activităţle di anlu aestu aestu a chentrului, câtrâ işita a meslui brumat, dumânicâ 24 brumar, la Muzeulu a Huriatlui Român. Eara data la care avea şi arhiusitâ ninte cu niscânţâ an’i actiitatea a chentrului, dupâ cum nâ spunea Georgiana Vlahbei. Alidzem:

“Isturia a noastrâ ahurhi tutu tu unâ searâ tu 24-li di Brumaru, tamamu aoa ş-4 ańi, tutu la Clublu a Huryeatlui, cându işi tu migdani Proiectulu Avdhela, Biblioteca di Culturâ Armâneascâ.

Idheea a Proiectulu fu bâgatâ pi-aradâ cu 10 ańi ma ninti. Ahurhindalui di-atumţea, s-andreapsi unâ bibliotecâ virtualâ ti cultura armâneascâ, furâ bâgati pi cali proiecti ti cunuştearea şi criştearea a lei, s-ascoasirâ cărţâ, Cd-uri cu cântiţi, Dvd-uri cu documentari, s-adnarâ isturii ş-caduri vecli, lucri armâneşţâ, mea anlu aestu s-dişclisi ş-unâ sculii cu sihăţ di grai armânescu, futuyrafie, literaturâ şi alti ahânti.

S-adâdzem la aţeale spuse di Georgiana Vlahbei, că aestu chentru Dhyeata poartâ numa a unei poezie di-tru creaţia a li Matilda Caragiu Marioţeanu, “Dhyeatâ cătră hil’i-mea”.

Easte unâ cale trâ duţirea ninte, sum aeste analte auspicii, a ideniatil’ei a noastrâ armâneascâ, pri-tru limbâ şi culturâ.