Aoa şi 80 di añi, polimlu diznău ahurhea
Marius Tiţa, 29.06.2021, 11:50
Tu 22 di cirişaru 1941, aoa şi 80 di añi, Ghirmănia nazistă aputrusea Uniunea Sovietică, ti lăhtărsearea şi nvirinarea al Stalin. El avea pistipsită tu suţata cu Hitler a deapoa tru 1939 avea loată parti pănu di mardzină la azvindzearea şi aputrusearea ali Polonie. Ufiţialu, Doilu Polimu Mondial ahurhi la 1 di yismăciuni 1939, unăoară cu atacarea ali Polonie di cătră idyea Ghimănie nazistă. Atumţea, şi Uniunea Sovietică avea nkisită ună atacă idyealui di cătă tu Apirită, di u acăţă Polonia tru clleaştea-a fuviroasă a puterloru dictatoriali. Tru mari parti, liderlli a statlui, armata ama şi tezaurlu ali Polonie aflară ascăparea la viţinlu ditu sud, România, cu cari avea idyiulu sinuru. Cu maşi ună stămână ninti ta s’ahurhească doilu polimu mondialu, Ghirmănia al Hitler şi Uniunea Sovietică, al Stalin, avea vulusită un Pactu di nifuvirseari. Aestu Pactu, simnatu Moscova, easti cunuscut şi cu numa di Pactul Ribbentrop-Molotov, după numili a vărtoşloru miniştri di externi cari ălu simnară.
Tora canda easti ti nipistipseari, ama, cadealihea, ună delegaţie ghirmană cumăndusită tamamu di Ribbentrop, cunuscutlu lideru nazistu, vini Moscova tra să-lu simneadză aestu tratat cari ălli dădea kiro ali Ghirmănie s-aputrusească Ascăpitata a deapoa ali Uniuni Sovietică ălli alăsa iluzia-a suţatăllei cu Hitler. Şi aesta acă, tru prinţipiu, fascismulu şi comunismulu lipsea tra s’hibă ideologii iremediabilu ncuntrati. Pactulu di nifuvirseari ditu 1939 ari şi un protocol secretu cari amparti, fără niţi ună trădzeari mănă ică să s’facă pişmani, locărli anamisa di Ghirmănia şi Uniunea Sovietică, ditu Finlanda, pritu Polonia, până tru România. Pi thimellilu aliştei akicăseari cu Ghirmănia hitleristă, Stalin aputruseaşti ripubliţli baltiţi, tru cirişaru 1940, tu kirolu anda capitula Franţa. Tru seara-a dzuuăllei di 26 di cirişaru 1940, idyiulu Molotov, cari avea simnată pactul cu ghirmañilli, pitriţea a românilor un ultimatumu pritu cari căfta s’hibă dati Basarabia şi nordul ali Bucovină. Traghedia-a ritrădzearillei ali administraţie română s’făţea maş ti dauuă dzăli, a deapoa aesti locuri româneşti, adusi aminti tru akicăsearea secretă germano-sovietică, intră tru stăpuirea al Stalin.
Tamamu aoa şi 80 di añi, tru ataca contra ali Uniunui Sovietică, vără turlie ca ti ciudie, Ghirmănia fu ndrupătă di ma multi văsilii aliati, ntră cari şi România. Liderlu dictatorialu ali Românie di atumţea, mareşalu Ion Antonescu, dădea giueapea ti intrarea tru polimu, deadunu cu Ghirmănia nazistă, pritu idealu ta s’u elefterisească Basarabia di sumu aputrusearea sovietică, acă furlăkea eara pruvidzută tru akicăsearea secretă sovieto-ghirmană ditu 1939, dimecu avea aprukearea ali Ghirmănie. Di altă parti, România yinea dupu un an 1940 lăhtărosu, tru cari avea kirută unu cirecu ditu teritoriul ali Românie Mari, thimilliusită tru 1918. După ultimatumlu sovietic ditu cirişearu, ali Românie ălli si bagă cu zori apofasea a Dictatlui di Viena ta s’da ali Ungarie partea di nordu ali Transilvanie. Tu şcurtu kiro, Vărgăria loa sudlu ali Dobrogi, pi cari ălu căfta di la România. Tuti aesti locuri dati năpoi di ălli si băgă zori ali România tru 1940 avură aprobarea ică implicarea activă a Ghirmăniillei nazistă, cari, cu tuti aestea, să spunea ca aliatu ali Românie.
Ankisita a Opearaţiunillei Barbarossa, tru 1941, pitricu askerili române anaparti di Prut, sinurlu cu Uniunea Sovietică. Armata română alumtă contra ali Armată Roşii nica şi Stalingrad, di năstricu scupolu ţi eara ti elefterisirea a locurlor arăkiti pritu ultimatumlu ditu 26 di cirişaru 1940. Româñilli alumtară deadunu cu ghirmañilli până tu 23 di agustu 1944, cându Mihai, tinirlu văsille ali Românie, ndrupătu di partidili politiţi, ălu ancllidi atutuvărtoslu mareşalu Antonescu, şi alăxeaşti acutotalui orientarea românească. România iasi ditu polimlu contra-a aliaţlor şi aşuţă armili contra ali Ghirmănie nazistă, askerea română avănda, deapoa, hăirlătică ti eleferisirea ali Ungarie şi ali Cehoslovacie.
Autoru: Marius Tiţa
Armânipsearea: Taşcu Lala
